Turkstat as an Interrelated Institution and a Model Proposal

Abstract

Kamu kurum ve kuruluşları, bakanlıklarla bağlantı düzeylerine göre bağlı, ilgili ve ilişkili olmak üzere üç kategoriye ayrılmaktadır. Özellikle, ilişkili kuruluş statüsü, son dönemlerde yaygınlaşmaya başlamıştır. Önceleri düzenleyici ve denetleyici kurumlar bu statüdeyken, zamanla Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK) gibi kurumlar da ilişkili kuruluş haline gelmiştir. İlişkili kuruluşlar tüzel kişiliğe haiz, ilişkilendirildiği bakanlıkla arasında hiyerarşik bir bağ olmayan, idari vesayete belli ölçüde tabi özerk yapılardır. TÜİK, resmi istatistik üretim sürecinin en önemli aktörü olan köklü bir kamu kurumudur. Daha önce Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı kuruluş olan TÜİK, ilişkili kuruluş olarak da aynı bakanlıkla irtibatlandırılmıştır. İlişkili kuruluş statüsüne geçişin, hem yapısal hem de işlevsel bazı sonuçlar doğurması beklenirken, bütçeleme sistemindeki değişiklik dışında yetki ve görev tanımı başta olmak üzere herhangi bir değişikliğe gidilmemiştir. Çalışmada, ilişkili kuruluşların temel özellikleri incelenmekte, TÜİK’in diğer ilişkili kuruluşlarla benzeştiği ve ayrıştığı özellikler tartışılmakta, kurumun yapısal ve işlevsel dönüşümü için bir model önerilmektedir. Önerilen modelde, TÜİK’in, resmi istatistiklerin üretilmesi sürecinde standart belirleyen, düzenleyen, gözeten, denetleyen bir yapıya evrilmesi esastır. TÜİK doğrudan veri toplama sürecinden çekilecek, her kurumun kendi görev alanına ilişkin resmi verileri üretmesi ve yayınlaması sağlanacak, TÜİK sürecin ulusal ve uluslararası standartlara uygun olarak yürütülmesinden sorumlu olacaktır. Böylece TÜİK, diğer benzer kurumlar gibi düzenleyici ve denetleyici kurum haline gelecektir.