27 Mayıs’ın Gölgesinde Çıkarılan İlk Siyasi Partiler Kanunumuz

Abstract

1789 Fransız Devrimiyle “halkın yönetim sistemine oy kullanarak katılması” veya “toplumun siyasileştirilmesi” konseptine, Osmanlı İmparatorluğu’nda 1876 yılında I. Meşrutiyet ile geçilmiş ve “Parlamenter Sistem” uygulanmaya başlamıştır. Bu bağlamda ilk siyasi partiler de 1908’de II. Meşrutiyet ile mümkün olmuştur. 1908 yılından itibaren kurulan siyasi partiler -Avrupa’da olduğu gibi- Dernekler Kanunu çerçevesinde faaliyetlerini devam ettiriyorlardı ve “siyasal amaçlı dernekler” olarak tanımlanıyorlardı. Ancak I. Dünya Savaşı’nın ortaya çıkardığı ortam, Avrupa’da ekonomik, siyasi ve sosyal açıdan büyük bir kaos ortamı yarattı ve iki Genel Savaş arası dönemde “totaliter eğilimli partiler”in kurulmalarını kolaylaştırdı, hatta iktidara getirdi. Bu durum, özellikle savaş sonunda böyle totaliter nitelikli partilerin kurulmalarını önlemek için müstakil Siyasi Partiler Kanunu’nun çıkarılması çalışmalarını hızlandırdı. Bu konu Türkiye’de, 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra daha ciddi olarak gündeme alınmış ve 1961 Anayasası’na konan hükümlerle Siyasi Partiler Kanunu’nun da aralarında olduğu bazı yasaların 2 yıl içerisinde çıkarılmaları öngörüldü. Ancak 3 Ekim 1963 tarihinde Meclis’in gündemine gelen yasa tasarısı, muhalefetin engellemeleriyle karşılaşmıştır. Bu durum 27 Mayıs’ın bütün ağırlığıyla hissedildiği iktidar çevrelerinde rahatsızlık, endişe ve hatta öfke yaratmıştır. Görüşmelerin kilitlenmesi üzerine 26 Kasım 1964 günü Genel Kurmay Başkanı Org. Cevdet Sunay Meclis Başkanları ve Parti Başkanlarına “ikaz mektubu” göndermiştir. Bu müdahalenin ardından kanun, önce Millet Meclisi’nde ve daha sonra da özellikle Cumhuriyet Senatosu’nda hızlı bir şekilde kabul edilerek 16 Temmuz 1965 tarihinde, Resmi Gazete’de yayınlanmış ve ilk Siyasi Partiler Kanunu’muz yürürlüğe girmiştir.