Osmanlı Hukukunda Bürokratik Geleneğin Tesisi: Bursa Kadılığı ve Kadı Sicillerinin Oluşumu

Abstract

Osmanlı adli ve idari bürokrasisinde defter ve sicillerin doğuşu meselesi henüz belirsizliğini koruyan bir husus olarak Osmanlı tarihçiliğinin gündeminde yer almaktadır. Bu çalışmada da ilgili hususun, Osmanlı Devleti’nde Edirne’nin fethi ve Kazaskerlik’in teşkil edilmesine kadar önemli bir mevkide olup devletin en yüksek hukukî makamı durumunda olan Bursa kadılığı ve sicillerinden hareketle incelenmesi hedeflenmektedir. Zira Bursa, Osmanlı adli teşkilatı ve buna bağlı bürokratik yapının şekillendiği bir şehir olarak büyük önem taşımakta olup günümüze ulaşan kadı sicilleri arasında en erken tarihli sicilleri barındırmaktadır. Özellikle XV. yüzyıla ait olan Bursa kadı sicilleri, defter formunda günümüze ulaşan İslam dünyasının yegâne sicil koleksiyonu olarak defter geleneğinin teşekkülü konusunda önemli bir konumda olup İslam ve Osmanlı hukuku araştırmalarının vazgeçilmez bir kaynağını teşkil etmektedir. Bu makalede, ifade edilen hedef doğrultusunda Bursa kadılığının tesisi, tarihçesi ve Osmanlı bürokratik geleneğin tesisindeki yeri, ilk Bursa kadıları, kadı sicillerinin oluşumu ve önemi ile günümüze ulaşan en erken tarihli Bursa sicilleri, arşiv kayıtları esas alınarak incelenmiştir.