Co łączy sektory intensywnie korzystające z praw własności intelektualnej z przemysłem wydobywczym?

Abstract

W tym artykule poruszamy jedną z najchętniej w ostatnim czasie omawianych, a jednocześnie budzącą największe kontrowersje, kwestię luki w zakresie cen transferowych: jak zakłócenia na rynku, dominująca siła rynkowa oraz warunki ekonomiczne, które nie wpasowują się w normalny cykl gospodarczy, powinny wpływać na analizę cen transferowych w transakcjach kontrolowanych? W czasie ostatnich kryzysów gospodarczych wywołanych pandemią COVID-19 oraz kryzysu bezpieczeństwa energetycznego, będącego konsekwencją rosyjskiej inwazji na Ukrainę, stało się jasne, że zyski przedsiębiorstw mogą nie zawsze być bezpośrednim wynikiem decyzji inwestorów lub – w kontekście cen transferowych – sprawowanych funkcji, wykorzystanych aktywów lub podjętego ryzyka, lecz skutkiem okoliczności zewnętrznych. Tego typu czynniki zewnętrzne mogą obejmować szybko postępujące zakłócenia w równowadze podaży i popytu w przypadku niektórych towarów lub usług, takich jak na przykład oprogramowanie czy zasoby energetyczne. Jednakże niektóre siły zewnętrzne nie są związane z etapem cyklu gospodarczego – między innymi siła rynkowa lub zaburzona konkurencja, tj. oligopol, monopol lub monopson na rynku. W tym artykule podnosimy, że zdolność niektórych sektorów gospodarki do uzyskiwania nadprogramowych zysków nie jest jedynie kwestią szczęścia ani nieprzewidywalnych zdarzeń. W rzeczywistości posiadanie pewnych ograniczonych zasobów lub sztucznie ograniczanych aktywów przesądza o zdolności do generowania nadwyżek (rezydualnych) zysków. Wskazujemy na podobieństwo pomiędzy zasobami naturalnymi generującymi renty ekonomiczne a aktywami z gatunku własności intelektualnej, których niedobór urzeczywistnia się dzięki rozwiniętemu systemowi ochrony praw własności intelektualnej (w szczególności patentowej), aby wykazać ich wspólną cechę jako aktywów generujących renty. Ponownie kwestionujemy słuszność koncepcji tworzenia wartości, argumentując, że nie uwzględnia ona poziomu konkurencji, siły i kontroli rynkowej oraz niedoborów na rynku, które stanowią główne czynniki pozwalające przedsiębiorstwom generować wysokie zyski. Wreszcie poddajemy w wątpliwość zasadność stosowania mainstreamowej koncepcji DEMPE dla celów alokacji zysków z wartości niematerialnych, ponieważ przypisuje ona zbyt dużą wagę stadium rozwoju wartości niematerialnych i prawnych. W myśl założenia, że ochrona praw własności intelektualnej może wywołać na rynku sztuczny niedobór produktów chronionych tymi prawami, co zaburza konkurencję i umożliwia właścicielom tych praw wypracowywanie większych zysków, jurysdykcja rynkowa powinna mieć prawo do udziału w zysku rezydualnym, ponieważ za jej sprawą reżim ochrony własności intelektualnej może funkcjonować.