ТҰРҒЫН ҮЙДІҢ ЖЫЛЖЫМАЙТЫН МҮЛІК ОБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕГІ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕЖИМІ

Abstract

Негізгі мәселе: тұрғын үй тұлғаның қажеттіліктерін қанағаттандыруға арналған меншік құқығы ретінде қарастырылады. Сонымен қатар, тұрғын үй әртүрлі мәмілелердің пәні болып табылады, соның ішінде тұрғын үйге меншік құқығын ауыстыруды анықтайды. Тұрғын үй объектілерінің елеулі мүліктік құндылығын және олардың тұлғалардың әлеуметтік қажеттіліктерін қамтамасыз етудегі орнын ескере отырып, тұрғын үйді сатып алу-сату шарты тұрғын үй жылжымайтын мүлік нарығының қалыптасуы жағдайында ерекше өзектілікке ие. Қазақстан Республикасының заңнамасында шарттың мәні сияқты жүйелік белгі бойынша сатып алу-сату шарттары түрінде тұрғын үйді сатып алу-сату шарты бөлінбеген. Сондықтан тұрғын үйді сатып алу-сату шартына сатып алу-сату шарттары туралы жалпы ережелер қолданылады. Демек, ерекше белгілер - жермен тұрақты байланыс, ерекше құндылық, пайдалану процесінде қажеттілік және т.б. – мұндай объектілердің мүліктік айналымға қатысуын реттейтін арнайы ережелерді белгілеу қажеттілігін талап етеді. Зерттеудің мақсаты тұрғын үйді сатып алу-сату шартын азаматтық-құқықтық реттеу тетігін жетілдіруге бағытталған жылжымайтын мүлік объектісі ретінде тұрғын үйдің құқықтық режимін талдау болып табылады. Зерттеу әдістері мақсатқа, объектіге және зерттеу тақырыбына сәйкес таңдалады. Зерттеу барысында жалпы ғылыми және арнайы-құқықтық әдістер қолданылды. Нәтижелер және олардың маңыздылығы: мақалада тұрғын үй объектілерінің құқықтық режимі олардың иелерінің (тең иелерінің) құқықтары мен міндеттерінің мазмұнын анықтау үшін маңызды екендігі негізделеді. Құқықтық режимнің өзгеруі объективті және субъективті факторларға байланысты. Біріншісіне заңнамамен анықталған факторлар жатады. Екіншісі жылжымайтын мүлік объектісінің иесінің (тең иелерінің) ерік-жігеріне байланысты, соның салдарынан соңғысы басқа тұлғалардың заттай құқықтарымен ауыртпалыққа ұшырауы мүмкін. Жылжымайтын мүлікпен жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеудің маңызы талданады. Мақалада олардың иелерінің белгілі бір құқықтары мен міндеттерінің пайда болуы мемлекеттік тіркеуге байланысты екендігі айтылады. Автор басқа тұлғалардың (үй иелері емес) тұрғын үйді пайдалану құқығы жылжымайтын мүлікке ауыртпалық – тұрғын үй сервитуты ретінде қарастырылуы керек деген қорытындыға келеді. Сондықтан заң немесе келісім-шарт негізінде тұрғын үйді пайдаланатын тұлғалардың құқығын тұрғын үй мүлкіне ауыртпалық ретінде қарау керек. Тиісінше, тұрғын үйді жылжымайтын мүлік объектісі ретінде тіркеу басқа тұлғалардың тұрғын үйді пайдалану құқықтары түріндегі тұрғын үйге ауыртпалықтарды тіркеумен байланысты болуы керек. Кілтті сөздер: тұрғын үй, жылжымайтын мүлік, тіркеу, меншік иесі, меншік құқығы.