Խաչատուր Աբովյանի երազները

Abstract

Երազների վերլուծությունն ու մեկնաբանությունը, անշուշտ, բարդ, իսկ հաճախ անհնարին աշխատանք է։ Բավական է ասել, որ երազների դասակարգման և գործառութային կողմի վերաբերյալ գոյություն ունեն հաճախ իրարամերժ վարկածներ։ Բավական ուշագրավ է երազների յուրատիպ նմուշների առկայությունը հայ մեծ գրող և մտածող Խաչատուր Աբովյանի (1809-1848 թթ․) ստեղծագործության մեջ։ Հետաքրքիրն այն է, որ դրանք ոչ թե գեղարվեստական հնարք են, այլ իսկապես կատարված իրողություն, որոնք նա բարեբախտաբար գրի է առել։ Սույն հոդվածում փորձ է արվում մեկնել դրանց բովանդակությունը՝ կիրառելով երազների տեսակավորման, բովանդակային դասակարգման և շարժառիթների վերաբերյալ նշանավոր հոգեբան Զիգմունդ Ֆրոյդի (1856-1939 թթ․) մշակած դրույթները։ Երազի թեմատիկան Աբովյանի ստեղծագործության մեջ հանդես է գալիս նաև այլ ժանրի երկերում։ Հոդվածում անդրադարձել ենք Աբովյանի կյանքի վերջին տարիներին (1845-47 թթ.) գրված «Կարճառոտ պատմությունների» երկրորդ շարքում ընդգրկված «Երազ» պատումին։ Այս ստեղծագործությունը վաղ վերածննդի դարաշրջանի նշանավոր հումանիստ, բանաստեղծ Ֆրանչեսկո Պետրարկայի (1304-1374 թթ․) երազների աշխարհաբար փոխադրությունն է, որը թաքնված է եղել հանճարեղ իտալացու լատիներեն բազմահատոր նամականու էջերում, սակայն չի վրիպել Աբովյանի պես խորաթափանց գիտնականի ուշադրությունից ու նրա գրչի զորությամբ ստանալով գեղարվեստական նոր հնչեղություն՝ դեռևս 19-րդ դ․ 40-ական թվականներին մուտք է գործել հայ իրականություն։ The analysis and interpretation of dreams is certainly a difficult and often impossible task. Suffice it to say that there are often conflicting hypotheses regarding the classification and functional aspect of dreams. Even Aristotle expressed the idea that a dream is a type of thinking while asleep. In this regard, the presence of unique samples of dreams in the works of the great Armenian writer and thinker Khachatur Abovyan (1809-1848) is quite remarkable. The interesting thing is that these dreams are not artistic creativity, but reverberations of objective reality - Abovyan's dreams, which fortunately were written down by him and reached our days. The present article is an attempt to explore their content by applying the thesis developed by the famous psychologist Sigmund Freud (1856-1939) on categorization and decodification of dreams, as well as the classification of motives. The theme of dreams appeared in Abovyan's works also in other genres. In the article, we referred to the story "The Dream" included in the second series of "The Short Stories" written in the last years of Abovyan's life (1845-47). This work is in modern Armenian which revolves around the dreams of Francesco Petrarca (1304-1374), a famous humanist and poet of the early Renaissance period. The information on Francesco Petrarca’s dreams were hidden in the pages of a multi-volume collection of letters in Latin written by the Italian genius, which did not escape the attention of an astute scientist like Abovyan. The work received a new artistic manifestation with the power of his pen and was introduced to the Armenian reality in the 40s of the 19th century. Анализ и толкование снов, конечно, сложная и часто невыполнимая задача. Достаточно сказать, что существуют противоречивые гипотезы относительно классификации и функционального аспекта сновидений. Еще Аристотель высказал мысль, что сновидение есть тип мышления во сне. В этом отношении весьма примечательно наличие уникальных образцов сновидений в творчестве великого армянского писателя и мыслителя Хачатура Абовяна (1809-1848 гг.). Интересно, что это не художественный прием, а реальные сны Абовяна, которые, к счастью были им записаны и таким образом дошли до наших дней. В данной статье предпринята попытка истолковать их содержание, применяя принципы, разработанные известным психологом Зигмундом Фрейдом (1856-1939 гг.) относительно классификации сновидений и их мотивов. Тема сна фигурирует в творчестве Абовяна и в других жанрах. В статье обращаемся к рассказу «Сон», вошедшем во вторую серию «Коротких рассказов», написанных Абовяном в последние годы его жизни (1845-47 гг.). Это произведение является изложением снов Франческо Петрарки (1304-1374 гг.), известного гуманиста и поэта эпохи раннего Возрождения, которые были зафиксированы гениальным итальянцем на страницах его много-томника «Писем» на латинском языке. Эти артифакты не ускользнули от внимания такого проницательного ученого, как Абовян, и силой его пера получили новый художественный резонанс, еще в середине 19-го века став достоянием армяноязычной аудитории.