Ahl al-Ra'y According to Ibn Hazm and its Reflections on Today

Abstract

Hz. Peygamber vefat ettikten sonra Müslümanlar arasında zuhur eden, fikir ayrılıkları ve siyasî çatışmalar, beraberinde itikadî açıdan ayrışmayı, fırkalaşmayı ve mezhepleşmeyi getirmiştir. İtikadî fırkaların ve mezheplerin ortaya çıkmasıyla birlikte Müslümanlar arasında ayrıca geniş çaplı bir rekabet ortamı meydana gelmiştir. İlk dönemden itibaren ortaya çıkan her bir siyasî akım, kendi konumunu meşru kılmak için dinî kaynak arayışına girerek, Kur’an ve sünnetten delil bulma gayretinde olmuştur. Sahâbe döneminden itibaren kullanılmaya başlayan ve sonraki dönemlerde gelişerek sistemli hale gelen ehl-i re’y ve ehl-i hadîs kavramları da Müslümanlar arasında ayrışmaya neden olan temel iki kavramdır. Kur’an ve sünnette kesin bir hüküm bulunmayan meselelerde aklî içtihada ve kıyasa başvuran ehl-i re’y taraftarları, bütün dinî hükümlerin, nasların zâhirinde mevcut olduğu fikrini savunan ehl-i hadîs taraftarlarının eleştirilerine sürekli maruz kalmıştır. Ebû Hanîfe de ehl-i re’yin temsilcisi olması nedeniyle bu eleştirilere en çok maruz kalan kişi olmuştur. Düşünce itibariyle ehl-i hadîs tarafında yer alan İbn Hazm, temsil ettiği Zâhirî anlayış doğrultusunda gerek Ebû Hanîfe’yi gerekse diğer muhaliflerini sert bir üslupla tenkide tabi tutmuştur. İslâm düşüncesi tarihinde ortaya çıkan mezhep ve fırkaların her birinin ehl-i re’y ve ehl-i hadîs anlayışına uzanan bir tarafı bulunduğu gibi, günümüzde ortaya çıkan zâhirci, gelenekçi, modernist ve selefî cemaat ve fikir akımları da bilinçli ya da bilinçsiz bir şekilde bu iki zihniyetten beslenmektedirler. Dolayısıyla Müslümanlar arasında geçmişte ve günümüzde yaşanan fikir ayrılıklarını ve çatışma nedenlerini anlayabilmek için, ibn Hazm’ın düşünce yapısı ile muhalif durduğu anlayışın iyi tahlil edilmesinin önemli olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle çalışmamızda İbn Hazm’ın “ehl-i re’y”e bakışı ve günümüze yansımaları konu edinilmiştir.