Şâmî’nin Sübülü’l-Hüdâ Adlı Eserinde Anlatım Üslupları ve Arap Dili Kaynakları

Abstract

Memlükler dönemi (1250-1517) Mısır, özellikle Moğol istilası sonrasında âlimlerin göç ettiği, büyük ilim adamlarının yetiştiği münbit bir coğrafya haline gelmiştir. Bu vaziyet, Osmanlıların (1299-1922) bölgeyi fetihleri sonrasındaki valiler döneminde de bir müddet devam etmiştir. İlgili süreç içerisinde âlimler, hacimli külliyât eser-ler telif etmişler, erken dönemlerden kendi dönemlerine kadar rivâyet-dirâyet üs-lubunca ilim geleneğini sürdürerek sonraki nesillere aktarmışlardır. Bu hacimli an-siklopedik teliflerden birisi de Muhammed b. Yûsuf es-Sâlihî eş-Şâmî’nin (ö. 942/1536) ömrünün son zamanlarında tamamladığı Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fî sîreti hayri’l-ibâd adlı Hz. Muhammed (s) konulu devasa eserdir. Eser, Hz. Peygamber’i tüm yönleriyle ele aldığı için delâil, siyer-meğâzî, şemâil, hasâis, mu‘cizât, fezâil ve biyografiler, tıbb-ı Nebevî gibi alanlarda rivayetler ve zengin bilgiler içermektedir. Aynı zamanda müellif Şâmî, kendi dönemine kadar telif edilmiş geniş bir edebiyat-tan yararlanarak onlara atıflarda bulunmuştur. Bu kadar şümullü bir kaynaktan ya-rarlanması, eserde Arap diline ait önemli nazım ve nesir metinleri ihtiva etmesini sonuçlandırmış böylece değişik temalarda mebzul miktarda Arap şiiri eserde yer almıştır. Ayrıca eser rivayet-dirayet üslubuyla mevcut muhtelif metinleri içerme-sinden ötürü üslûp bakımından câlibi dikkattir. Bu bağlamda rivayetçilik, tasvirîlik, tematik şiir anlatımları, ilmîlik, öğreticilik, açıklayıcılık, kantlayıcılık ve destansı-lık müellifin benimsediği belli anlatım üsluplarıdır. Ayrıca eserde eyyâmü’l-Arab ve siyer-meğâzî anlatımlarına bolca yer verilmesi siyer-tarih metinlerinin Arap diliyle münasebetinin irdelenmesini gerektirmiştir. Eserde gramer analizlerinin yapılması ve her konu sonunda müfredât ve sözlük kısımlarının oluşturulması onu orijinal kı-lan hususiyetlerdendir. Böylece modern dönemde dil vb. eğitim setlerinde ve de muhtelif bilimsel eserlerde müfredat bölümleri oluşturan eserlere öncülük yapmış-tır. Müellif Şâmî’nin kaleme aldığı Sübülü’l-hüdâ adlı eser, içerdiği edebî metinler ve Arap diline dair müfredâtlar, tahlil ve analizler bakımından kıymet ifade eden ve araştırılması gereken bir eserdir. Ayrıca müellifinin Arap diline dair müellefâtının olması, eserinde onlara atıflarda bulunması da müellifin siyer ve tarih âlimi olma-sının yanında önemli bir Arap dilcisi olduğunun ispatı mahiyetindedir.