ISFAHAN MESCİD-İ CUMASI İLE MALATYA ULU CAMİİ ÖZELİNDE BÜYÜK SELÇUKLU MİRASININ ANADOLU’YA YANSIMASI

Abstract

Cami, İslâm medeniyetinde merkezî öneme sahip bir yapı türüdür. İslâm’ın ilk mabedlerinden olan ve Hz. Peygamber (sav) devrinde inşa edilen Mescid-i Nebevî, prototip bir külliye gibi gerek plan gerekse işlev bakımından kendinden sonra inşa edilen camilere öncülük etmiştir. Fetihler neticesinde yerleşik ve köklü kültüre sahip pek çok kavimle temas içinde olunması, Müslümanların söz konusu medeniyetlerin mimarî ve sanat birikiminden istifade etmelerini beraberinde getirmiştir. Bu doğrultuda İslâm coğrafyasının çeşitli bölgelerinde birbirinden farklı cami tipolojileri uygulanmıştır. Makalede mukayeseli olarak ele aldığımız Isfahan Mescid-i Cuması ile Malatya Ulu Camii’nde uygulanan mihrap önü kubbeli, eyvanlı ve avlulu plan tipi ise Büyük Selçuklular tarafından geliştirilmiş olup İslâm mimarîsinin bir dönemine damga vuran cami tipolojilerinin başında gelmektedir. Söz konusu plan tipinin Türk-İslâm mimarîsi içerisindeki özgünlüğünden hareketle çalışmada öncelikle İran’da bulunan Büyük Selçuklu dönemi eserlerinden Isfahan Mescid-i Cuması ele alınmıştır. Ardından Anadolu’daki temsilcisi Malatya Ulu Camii üzerinde durulmuştur. Her iki caminin müşterek ve farklı yönlerine dikkat çekilerek Büyük Selçuklu mimarî geleneğinin Diyâr-ı Rûm’a tesiri incelenmiştir.