Kogóż tam nie było? Karykatury Kazimierza Sichulskiego z restauracji Stanisława Karpowicza w Zakopanem

Abstract

Atmosferę Zakopanego tworzyły kolejne następujące po sobie pokolenia. Każde z nich stawało się spadkobiercą poprzedniego i było uzależnione od jego historii i tradycji. Według Tadeusza Boya-Żeleńskiego: „Tatry opiewane przez Goszczyńskiego, odkryte przez Chałubińskiego, zbliżone przez Witkiewicza i jego urocze Na przełęczy, wcielone w nienaganne strofy Asnyka, dopiero jednak w epoce Młodej Polski miały uzyskać pełną poetycką wydajność”1. Datą przełomową stał się rok 1873, kiedy to powstało Towarzystwo Tatrzańskie, a wraz z przybyciem z Warszawy chirurga Tytusa Chałubińskiego rozpoczęła się moda na Tatry i narodziła się legenda Zakopanego. Ten pierwszy okres trwał do 1900 r. i wiązał się z przemianą wsi w modne uzdrowisko. W epoce Młodej Polski szczególny ferment intelektualny dekadenckiego Krakowa, modny wśród elit artystycznych i literackich, dotarł także do Zakopanego2. Około 1914 r. dotychczasowe koncepcje filozoficzne i estetyczne zaczęły się dewaluować, do głosu doszło nowe pokolenie, a wraz z nim nastąpiły radykalne zmiany w sztuce. W 1914 r. z uciekinierami z Krakowa i zaborów rosyjskiego i pruskiego pod Tatry dotarły niepokoje wojenne. Do Zakopanego zjeżdżano niczym do „wolnego miasta”, nazwanego przez Ferdynanda Hoesicka „letnimi Atenami polskimi”3. Przyjechali wówczas bracia Andrzej i Zbigniew Pronaszkowie, Leon Chwistek i Leopold Gottlieb. Nadal mieszkali tu Tymon Niesiołowski, Władysław Skoczylas, Jan Rembowski. Nie było już tułającego się po Rosji Stanisława Ignacego Witkiewicza i Józefa Piłsudskiego, który mieszkał tu okresowo od 1901 r. Pod Tatrami znaleźli swoje pied-à-terre literaci: Stefan Żeromski, Andrzej Strug, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jan Kasprowicz. Mieszkający w tym czasie w Zakopanem Ludwik Solski wspominał: „[...] spłoszone najazdem Moskali na wschodnią Galicję obywatelstwo wiejskie, przemysłowcy, kupcy, urzędnicy wyparci ze swoich posad [...] tłumnie ciągnęło [...], aby u stóp Giewontu [...] szukać schronienia”4. Aktor skwitował ten szczególny najazd słowami: „Świat gorzał”5.