Son Dönem Muʿtezilesinde İmamet Düşüncesi

Abstract

Hz. Peygamer’in vefatından sonra gündeme gelen İslâm toplumunun yönetimi meselesi ilk dö-nemlerden itibaren Müslümanların gündemini meşgul etmiştir. Toplumun yönetimini düzen esa-sı üzere tesis etmek isteyen Müslümanlar zamanla çeşitli yönetim nazariyeleri geliştirmiştir. Muâmelâta tekabül eden imâmet meselesi Şiîlerin müdahelesiyle itikâdî bir zemine çekilmiştir. Şiîlerin inanç sisteminin merkezini oluşturan imâmet, itikâdî bir konumda telakki edilmiş ve kendileri gibi düşünmeyen mezhepler eleştirilere tabi tutulmuştur. Şiîlerin bu tutum ve tavırları-nın izale edilmesi sebebiyle kelam alimleri de çeşitli yazım faaliyetlerinde bulunmuşlardır. Bu-nun neticesinde de imâmet konuları kelam kitapları içerisinde yer edinerek tartışılmaya başlan-mıştır. Kelam alimleri cevap vermek amaçlı bu meseleleri kelam eserlerine dahil etseler de imâmetin yönetimsel bir mesele olduğu noktasında aynı kanaatlerini devam ettirmişlerdir. Son dönem Muʿtezilesinin en önemli temsilcisi kabul edilen Ebü’l-Hüseyin el-Basrî’de bu alimlerden birisidir. Kendisinden sonra görüşleri etrafında tesis edilen Hüseyniyye ekolünün kurucusu kabul edilen Ebü’l-Hüseyin el-Basrî görüşleri ile gerek mezhep içi gerek mezhep dışı önemli etkiye sa-hip olmuştur. Bu sebeple Ebü’l-Hüseyin el-Basrî’nin imâmet düşüncesi etrafındaki görüşleri ve özellikle 10. Yüzyıl İmâmiyye algısına yönelttiği eleştirileri önem arz etmektedir. Bu çalışmada Ebü’l-Hüseyin el-Basrî’nin imâmet meselesine yaklaşımı ele alınacak olup, takipçileri tarafından görüşlerinin nasıl sürdürüldüğünün izleri sürülmektedir.