Mukaddimetü’l-Edeb’in Yozgat Nüshasında Geçen Akrabalık Terimleri Üzerine

Abstract

Türklerde tarih boyunca akrabalık ilişkileri büyük önem taşımıştır. Köktürk metinlerinden itibaren yazılı eserlere de yansıyan bu durum, Türklerde akrabalık ilişkilerinin ne denli önemli olduğunun bir göstergesidir. Akrabalık terimleri, diğer dillere kıyasla Türk dilinde oldukça detaylı bir şekilde söz varlığında yerini korumuştur. Harezm Türkçesinin en önemli dil yadigârlarından ve dönemin en kapsamlı sözlüğü olarak nitelendirebileceğimiz Mukaddimetü'l-Edeb'in Yozgat nüshasında kullanılan akrabalık adları, oldukça dikkat çekicidir. Eser, Türk dilinin diğer yazılı metinlerinde yer almayan akrabalık terimini de içerir. Zemahşerî’nin eldeki kanıtlarla 1128-1144 yılları arasında yazmış olduğu tahmin edilen eser, sözlükçülük alanında çalışma yapanlar için de önemli bir kaynak konumundadır. Divanü Lûgat-it Türk’le beraber Orta Türkçe dönemi için önemli sayılabilecek oranda kelime hazinesini içeren eser, sözlük mahiyetinde olması nedeniyle çok farklı alanlarda kelimeleri de bünyesinde barındırır. Eserin birçok nüshası mevcuttur. Çalışmaya konu olan Yozgat nüshası, Mukaddimetü'l-Edeb'in en eski nüshalarındandır. Bu çalışmada eserin Yozgat nüshasında tespit edilen yirmi iki akrabalık terimi, Türkçenin farklı dönemlerinde kaleme alınan diğer eserlerle de karşılaştırmalı olarak ele alınacak, günümüz Türkçesindeki ve çağdaş lehçelerdeki durumları gösterilecektir. Ele alınan akrabalık terimlerinin Yozgat nüshasında geçtikleri yerler belirtilecek, Arapça ve Farsça karşılıkları tespit edilecek ve metinde geçtikleri kelime ya da cümle örnekleri de aktarılacaktır. Nüshada yer alan Arapça akrabalık terimi de çalışmaya dahil edilmiştir.