City Culture in Early Turks

Abstract

Türklerin erken dönemlerden itibaren şehirler kurdukları, yazılı ve arkeolojik kaynaklardan net bir biçimde anlaşılmaktadır. Eski Türk dönemi için şehirleşmenin, göçerlikten sonra gelen ve daha fazla gelişmişlik ifade eden bir yaşam biçimi olduğunu düşünmek son derece yanıltıcıdır. Zira Türkler Hunlardan itibaren göçer yaşamla şehir yaşamını bir arada sürdürmüş ve göçerliği her zaman yerleşiklikten daha üstün görmüşlerdir. Bu noktada ilk bakışta konargöçerlikleriyle ön plana çıkan ve bununla da gurur duyan Türkleri şehirler kurmaya iten sebeplerin neler olduğu sorusu ortaya çıkmaktadır. Şehirleşmenin; coğrafi koşullar, yerleşik komşularla sürdürülen barışçıl ya da düşmanca ilişkiler, ekonomik ve sosyal ihtiyaçlar gibi birçok farklı etken sonucunda gerçekleştiği anlaşılmakta ve sadece toplum üyelerinin değil göçer dünyanın alışkanlıklarının da şehirlere taşındığı görülmektedir. Dolayısıyla şehirleşme sürecinin daha iyi anlaşılabilmesi, konargöçerlikten yola çıkılarak mümkün olmaktadır. Mimari yapılara bakıldığında şehir sakinlerinin bir yandan yaşamı sürdürmek, tehlikelerden korunmak, olası tehditlere karşı güçlü bir savunma oluşturmak gibi amaçlara yöneldikleri; diğer yandan ilgi ve meraklarına göre kenti şekillendirmeye çalıştıkları anlaşılmaktadır. Türklerin yerleşik komşularının şehir deneyiminden faydalandığı, onların rehberliğine başvurduğu ancak edindiği bilgileri kendi kültürel birikimi, becerisi ve toplumsal ihtiyaçları doğrultusunda bir süzgeçten geçirerek kendine özgü bir şehir kültürü geliştirdiği söylenebilir. Hun, Göktürk, Uygur dönemi şehir kurulumları ve yapıları incelendiğinde ulaşılan ortak özellikler, bir “Türk Şehri” tanımı yapılabildiğini göstermektedir.