Zwłoki ludzkie w świetle polskiego prawa

Abstract

Autorzy postawili sobie zadanie zweryfikowania hipotezy, że pojęcie zwłok i szczątków ludzkich nie jest w polskim prawie dostatecznie precyzyjnie określone. Nie jest też jasne czy ochrona czci zmarłego dotyczy dóbr osobistych osoby zmarłej czy też prawa osób najbliższych do pamięci o tej osobie. W badaniu tych kwestii oraz zagadnienia obecnie dozwolonych form pochowania zwłok posłużyliśmy się metodą analizy dogmatycznej szeregu polskich ustaw, które odnoszą się do postępowania wobec ciała człowieka zmarłego (pobierania części ciała do przeszczepów, zachowań przestępnych w stosunku do zwłok, form pochówku, a także specyficznych praktyk religijnych lub artystycznych, których przedmiotem są ludzkie zwłoki). Rozważamy nadto kwestie momentu, w którym ciało człowieka staje się zwłokami i czy to pojęcie odnosi się także do płodów ludzkich, części ludzkich zwłok i zarodków wytworzonych in vitro. Opowiadamy się za szerokim rozumieniem pojęcia zwłoki ludzkie. Wprawdzie po śmierci człowieka nie są chronione jego dobra osobiste, chyba że można je odnieść do osoby, której dobrem osobistym jest pamięć o zmarłym, to jednak ze względu przede wszystkim na moralność publiczną cały szereg zachowań w przestrzeni publicznej wobec zwłok ludzkich nie powinno być dopuszczalne. Pojęcie artefaktu w odniesieniu do zwłok ludzkich może być odnoszone w związku z upływem czasu. Wskazówką byłoby trwanie pamięci o konkretnej osobie lub konkretnym zdarzeniu historycznym, zwłoki mogą być uznane za artefakt po zaniknięciu takiej pamięci. We współczesnym świecie nie wydaje się usprawiedliwione tworzenie nowych relikwii. Co do osób anonimowych, publiczne pokazywanie ich ciał jako artefaktu nie powinno być dopuszczalne ze względu na cześć należną zwłokom w kulturze niemal wszystkich społeczności. Konkluzją rozważań dotyczących dopuszczenia nowych praktyk funeralnych jest postulat szerokiego ich dopuszczenia, jeżeli nie stoją temu na przeszkodzie względy kulturowe, sanitarne lub ekologiczne.