Kell-e nekünk magyar-lengyel irodalmi komparatisztika? [Czy jest nam potrzebna węgiersko-polska komparatystyka literacka?]

Abstract

W dwudziestoleciu międzywojennym, zanim rozwinęła się komparatystyka literacka, najważniejsi polscy pisarze byli ujmowani na Węgrzech w ramach kanonu literatury światowej. W wielkiej syntezie Mihálya Babitsa pt. Az europai irodalom története [Historia literatury europejskiej] znajdziemy tylko nazwiska Adama Mickiewicza i Henryka Sienkiewicza (bez tytułów ich utworów), bo Babits dzieli literatury poszczególnych narodów na „wielkie” i „małe”, a te ostatnie ma reprezentować literatura tak polska, jak i węgierska. Autor nadal popularnej A világirodalom története [Historia literatury światowej], Antal Szerb, w osobnym podrozdziale kompetentnie scharakteryzował romantyzm polski i krótko podsumował epoki wcześniejsze. Jego zdaniem rozwój iteratury polskiej i węgierskiej jest paralelny. W epoce odrodzenia w obu krajach powstaje poezja w języku narodowym na najwyższym poziomie.Szerbchwali psalmy Jana Kochanowskiego i Bálinta Balassiego, zwraca uwagę na postać Adama Czahrowskiego, który odegrał ważną rolę w polsko-węgierskich kontaktach literackich. Autor podsunął kilka interesujących pomysłów do badań komparatystycznych. Warto byłoby np. porównać Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Ignacego Krasickiego z Tarimenes utazása [Podróż Tarimenesa] Györgya Bessenyeigeo. Był przekonany nie tylko o tym, że pewne epoki i poszczególni twórcy są „zdumiewająco podobni”, lecz także o tym, że cała historia obu literatur jest budowana na podobnych zasadach. Z kolei w następnych dekadach zbierano materiał faktograficzny i dane dotyczące polsko-węgierskich kontaktów literackich w duchu pozytywistycznej nauki o literaturze oraz skupiano się na recepcji i imagologii. Dzięki wieloletniej i systematycznej pracy Endre Bojtára powstała w Instytucie Badań Literackich Węgierskiej Akademii Nauk (WAN) komparatystyka środkowoeuropejska. Badacz przyczynił się do zmiany paradygmatu: między literaturą światową a węgierską pojawiła się nowa kategoria – Europa Środkowa. Profesor Bojtár nauczył się kilku języków regionu (obok słowiańskich także bałtyckich). Napisał monografie o środkowo-wschodnioeuropejskiej awangardzie, a następnie o oświeceniu i romantyzmie w literaturach regionu. Również György Spiró zajmował się komparatystyką regionalną. Opracował historię dramatu „od oświecenia do syntezy Wyspiańskiego”, która po transformacji ustrojowej jednak straciła na znaczeniu, a większość historyków literatury wróciła do komparatystyki bilateralnej. W latach 80. czołowi prozaicy węgierscy, tacy jak Péter Esterházy czy Péter Nádas, pilnie czytali i komentowali utwory m.in. Witolda Gombrowicza, natomiast młodsze pokolenie straciło kontakt z literaturą polską.