Mükellef Perspektifinden Vergi Tarifeleri: Türkiye Örneği

Abstract

Vergi tarifesi, verginin hesaplanabilmesi icin matraha uygulanan olcudur. Vergi tarifelerini, advalorem ve spesifik olmak uzere iki temel gruba ayirmak mumkundur. Advalorem vergi tarifeleri de duz oranli (linear) ve artan/azalan oranli (nonlinear) seklinde ikiye ayrilir. Ozellikle advalorem vergi tarifelerinin yapisinin nasil olmasi gerektigi, maliye literaturunde tartismali bir konudur. Gelir artisina bagli olarak vergi tarifelerinin yapisinin artan veya azalan oranli olmasi gerektigini ileri surenler oldugu gibi, gelir artisinin vergi tarifesini etkilememesi gerektigini (duz oranli vergi tarifesi) ileri surenler de vardir. Bu baglamda, her ulkede cesitli vergiler acisindan duz oranli ve artan oranli vergi tarifelerinin uygulandigini gormek mumkundur. Hatta son zamanlarda duz oranli tek vergi (flat tax) onerileri de populerlik kazanmaya baslamistir. Artan oranli vergi tarifelerini savunanlarin temel gerekcesini, gelir arttikca marjinal faydasinin azalacagi fikri olusturmaktadir. Ancak, vergileri odeyen mukelleflerin soz konusu tarifelerden hangisini tercih ettigine dair arastirmalar yok denecek kadar azdir. Halkin tercihlerine uygun olmayan vergi politikalarina, gonullu katilimin yuksek olmayacagi aciktir. Bu calisma, vergi mukelleflerinin vergi tarifeleri konusundaki tercihlerini ve bu tercihleri etkileyen temel faktorleri belirlemek amaciyla hazirlanmistir. Calismada mukelleflere, tarafimizdan hazirlanan anket esliginde advalorem vergi tarifeleri hakkindaki gorusleri sorulmustur. Arastirma, Turkiye’nin 7 cografi bolgesinin her birinden secilen iki il olmak uzere toplam 14 il merkezinde gerceklestirilmistir. Spesifik vergi tarifeleri bu calismanin disinda tutulmustur. Toplam 1520 vergi mukellefinin ozellikle gelir vergileri hakkindaki tercihleri ve ordered probit regresyon analizleri ile bu tercihleri belirleyen faktorler ortaya konmustur. Buna gore, mukelleflerin %70’i artan oranli vergilemeyi, %18’i duz oranli vergilemeyi ve %12’si de azalan oranli vergilemeyi tercih etmektedir.  Regresyon sonuclarina gore, mukelleflerin vergi tarifeleri hakkindaki tercihlerini belirleyen temel faktorler kamu harcamalari, vergi kacirma egilimi, kayit disi ekonomi algisi, rekabet, sosyal guvenlik paylari algisi, vergi yuku, vergi adaleti, dini inanclar, geleneklere baglilik, yas, meslek ve egitim seviyesidir.