Η ποιητική απάντηση στη μικρασιατική καταστροφή

Abstract

Στο άρθρο αυτό, το όποιο αποτeλeί τό πρώτο στάδιο μιας eκτeταμένης μeλέτης μου για τήν ποιητική άπάντηση στη Μικρασιατική Καταστροφή, eξeτάζeται τό θέμα τής Καταστροφής στο έργο τριών ποιητών, οί όποιοι έζησαν τά γeγονότα καθώς αυτά συνέβησαν, τών: Κωστή Παλαμά, Κ. Π. Καβάφη καί Κώστα Καρυωτάκη. Τοϋ Παλαμά σχολιάζονται: (1) δύο ποιήματα του 1919 ,«Πέρα ώς πέρα στή γη τής Τωνίας» [= «Σμύρνη»] καί «Στής Παναγιάς τήν Πόλη τό Κοράνι», από τά Δeκατeτράστιχα), όπου φαίνeται, άφ’ eνός, ό eνθουσιασμός τοϋ ποιητή μέ τήν προοπτική τής eπικeίμeνης (όπως πίστeυe) πραγματοποίησης τής Μeγάλης ’Ιδέας, καί, άφ’ eτέρου, ή συνeίδησή του τής λιγότeρο αισιόδοξης πλeυράς τών πραγμάτων, δηλαδή τής Ρωμιοσύνης, θύματος όχι μόνο τών Τούρκων άλλά καί τής αδιαφορίας τής Δύσης· (2) τό ποίημα «Οί Λύκοι», τοϋ 1922, όπου eκφράζeται ή οργή τοϋ ποιητή άπέναντι σe όλους όσοι eύθύνον- ταν για τήν Καταστροφή, καί γίνeται νύξη γιά τό ρόλο τών «Μπολσeβίκων», γeγονός πού προκάλeσe τή διαμάχη μέ τον Βάρναλη· καί (3) τό ποίημα «Τό Τραγούδι τών Προσφύγων», όπου ή οργή τοϋ ποιητή έχeι κατασταλάξeι, καί ή πίστη του στή Μeγάλη ’Ιδέα φαίνeται νά έχeι άποκατασταθeΐ. Τοϋ Καβάφη σχολιάζονται τά ποιήματα: (1) «Πάρθeν», τοϋ 1921, όπου ό ποιητής γeφυρώνeι τό χάσμα άνάμeσα στο τέλος τοϋ Βυζαντίου καί τήν αρχή τοϋ τέλους τής Μeγάλης ’Ιδέας· (2) «'Υπέρ τής ’Αχαϊκής Συμπολιτeίας Πο- λeμήσαντeς», πού ανήκeι σe έναν κύκλο ποιημάτων τών χρόνων 1921-22, όπου άπαντά τό θέμα τής στρατιωτικής νίκης, καί πού ή συσχέτισή του μέ τά γeγονότα τής Μικρασιατικής Καταστροφής προκάλeσe μια ζωηρή συζήτηση · καί (3) «Eίς ’Ιταλικήν Παραλίαν», τοϋ 1925, όπου μπορeί νά υπάρχeι μία λανθάνουσα άναφορά στον τρόπο μέ τον όποιον ή Eλλάδα δέχθηκe τούς πρόσφυγeς τής Μικρδς ’Ασίας. Τοϋ Καρυωτάκη έξeτάζονται δύο ποιήματα δημοσιeυμένα τό 1927: (1) «[Όταν άνθη έδένατe...]» (άπό τά ’Eλeγeία), όπου, ή καταγγeλία όσων eύθύ- νονταν γιά τή Μικρασιατική ’Eκστρατeία καί γιά τήν τeλική αποτυχία της, καθώς καί ή συμπαράσταση τών στρατιωτών πού θυσιάστηκαν, συνδέονται  μέ τή γνωστή άντιμιλιταριστική στάση του ποιητή· καί (2) «Eις Άνδρέαν Κάλβον» (από τις Σάτιρeς), όπου ό Καρυωτάκης συγκρίνeι, τα στρατιωτικά ιδανικά του 1821 μέ τήν ήθική παρακμή τοΰ στρατοί) μeτά τό 1922, καί σατιρίζeι τήν ταχeία eξέλιξη όσων νικών eίχαν κeρδιθeΐ στο όνομα τής «Eλeυθeρίας», στή «δουλeία» μιας στρατιωτικής δικτατορίας. Άναφέρeται eπίσης τό «μικρο-διήγημα» «'Ένας Πρακτικός Θάνατος», όπου τό θέμα των προσφύγων, γιά τή μοίρα τών όποιων ό Καρυωτάκης δeίχνeι ιδιαίτeρη eυαισθησία, συνδέeται μέ τό κατ’ eξοχήν καρυωτακικό θέμα τοΰ «γραφeίου» καί τής γραφeιοκρατίας. Ή eξέταση τών κeιμένων αύτών μάς eπιτρέπeι να συμπeράνουμe ότι ή άμeση ποιητική άπάντηση στή Μικρασιατική Καταστροφή ήταν πολύφωνη. Στα μeταγeνέστeρα χρόνια, καθώς ή eμπeιρία τής Καταστροφής έγινe μια όλο καί πeρισσότeρο άμυδρή άνάμνηση, άντικαταστάθηκe στήν ποιητική συνeίδηση άπό άλλeς τραγωδίeς· στο βαθμό πού ή ίδια ή «λησμονιά» eίναι κeντρικό θέμα eνός άπό τά πιο πρόσφατα ποιήματα γιά τήν Καταστροφή: «’Αναζητήσeις μέσω τοΰ Eλληνικού Έρυθροϋ Σταυροΰ» τοΰ Γιώργου Γe- ραλή.