Stan wyższej konieczności w Kodeksie cywilnym

Abstract

Artykuł dotyczy tematyki na pograniczu prawa rzeczowego i zobowiązań. Stan wyższej konieczności jest określony w dwóch przepisach Kodeksu cywilnego – art. 142 i 424. Pierwszy z przepisów przewiduje uprawnienie dla ratującego dobro prawne do wkroczenia w sferę własności, przez co działa on legalnie. Mimo tego, w razie powstania szkody właściciel ma roszczenie do ratującego o kompensację szkody. Drugi z przepisów stanowi kontratyp, a więc okoliczność wyłączającą bezprawność. Oba te przepisy posługują się zbliżonymi konstrukcjami, a za największą różnicę należy uznać sposób uznawania kolizji dóbr. Problematyczna jest kwestia wzajemnego stosunku przepisów. Z przeprowadzonej analizy wynika, iż relację art. 142 do 424 k.c. można określić jako rozłączną, co wyklucza stosowanie obu przepisów naraz, a dopuszcza żądanie odszkodowania przez właściciela rzeczy na podstawie art. 142 k.c. Kwalifikacja nie zmieni się, jeśli uzna się art. 424 k.c za przepis wyłączający odpowiedzialność cywilną in genere; wtedy za lex specialis uzna się art. 142 k.c., a więc wyjątkowo dopuszczający żądanie odszkodowania w wypadku działania w stanie wyższej konieczności określonym w art. 424 k.c.