Complexiteit van multiproblematiek en het probleemoplossend vermogen van de rechter

Abstract

Met de focus op ‘maatschappelijk effectieve rechtspraak’ (MER) geeft de Rechtspraak sinds een aantal jaren blijk van haar streven om ‘zo goed mogelijk [te willen] aansluiten bij de behoeften van rechtzoekenden, in een (en hun) bredere maatschappelijke context’. Een van de vier thema’s waarop de Rechtspraak probeert ‘de problemen van de mensen in de samenleving écht op te lossen’ is multiproblematiek. Multiproblematiek is echter een complex fenomeen dat zich niet eenvoudig laat aanpakken. Bij mijn weten is in de literatuur die de sociaalwetenschappelijke bestudering van het recht heeft voortgebracht het fenomeen multiproblematiek nog niet eerder geproblematiseerd. Dit essay is daarom een eerste aanzet daartoe. Zeker wanneer een dergelijk complex fenomeen in relatie wordt gebracht met het – niet onomstreden – streven naar een probleemoplossende rechter, denk ik dat een uiteenrafeling ervan belangrijk is. Ik breng mijn verkregen inzicht in de complexiteit van multiproblematiek vervolgens in verband met een drietal praktische kritiekpunten die uit de literatuur blijken betreffende het probleemoplossende vermogen van de rechter. Ik doe dat door gebruik te maken van het evaluatierapport van een MER-pilot Wijkrechtbank Eindhoven1 en van mijn eigen empirische ervaringen met een vergelijkbaar experiment in Rotterdam: Wijkrechtspraak op Zuid. Multiproblematiek betreft ‘een opeenstapeling van problemen: problemen op het werk, schulden, ruzie met overheidsinstanties en ook relatieproblemen. Het gaat om een deel van de bevolking dat niet langer meer bij machte is om deze problemen zelfstandig het hoofd te bieden’, aldus de MER-website.2 Multiproblematiek is een fenomeen waar steeds meer mensen in Nederland mee te maken krijgen, vermoedt de Geschilbeslechtingsdelta 2019,3 terwijl hetzelfde onderzoek van vijf jaar eerder overigens nog een afname verwachtte.4 Naast opeenstapeling is de verwevenheid van de verschillende problemen, aangevuld met het langdurige karakter daarvan, een belangrijk kenmerk van multiproblematiek. Ook voor hulpverleners (in het sociale of gezondheidsdomein) die mensen met multiproblematiek ten dienste staan, is het vaak heel lastig om adequate en duurzame hulp te bieden, juist vanwege deze complexiteit. De focus ligt vaak op één (deel)probleem en het blijkt (te) veel van de