VENN ŞEMALARIYLA KATEGORİK KIYASLARIN VAROLUŞSAL KİPLERİNİN GEÇERLİLİĞİNİN DENETLENMESİNDE KURAL ÖNERİLERİ

Abstract

Formel mantik alaninda Venn semalariyla kiyaslarin gecerlilik denetlemelerinde bazi guclukler dogmaktadir. Venn semalariyla guclu gecerli kiyaslarin anlasilmasi ve belirlenmesi gayet kolayken, zayif gecerli oldugu durumlar ile gecersiz oldugu durumlar arasindaki fark hemen anlasilmamaktadir. Kategorik bir kiyasin zayif gecerli olarak kurulmasi, Aristoteles tarafindan dogru kabul edilmesine ragmen Boole tarafindan “varolussal hata” ( existential fallacy ) olarak adlandirilir. Cunku “altik kipli” olarak da adlandirabilecegimiz bu tur kiyaslar iki tumelden tikel bir sonuc cikararak, aslinda varolussal yuku olmayan tumel onermelerden varolussal yuku olan tikel bir onerme cikarmis ve varolussal bir varsayimda bulunmustur. Elbette bu konu baska bir calismanin ilgi alanini olusturacaktir, cunku bu calismada daha bastan boylesine varolussal varsayimli kiyaslarin gecerli oldugu kabul edilmis ve Venn semalariyla denetlerken gecerliligine iliskin kurallarin varligi arastirilmistir. Oldukca teknik sayilabilecek bu calisma araciligiyla alana ilgi duyan akademisyen ve egitimcilere yol gostermek de amaclanmistir. Temel problem zayif veya varolussal kipte olan kiyaslarin gecerliligine iliskin kapsayici kurallari bulmaktir ve bu tur kiyaslarin gecersiz olan kipleri de Venn semalari yoluyla incelenmistir. Ozellikle dorduncu sekil varolussal kipte olan kiyaslar fazlasiyla sorunlar icermekte ve bu calismanin odak noktasini olusturmaktadir. Izlenen temel yontem Venn semalariyla denetim ve sonuclarini yorumlamak seklindedir. Giris sayilabilecek bazi bilgilerle mantiga uzak okuyucunun da konuyu ve problemi rahat bir sekilde anlamasini saglamak amaclanmistir. Daha sonra problemin sergilenmesi icin kategorik kiyasin dort sekline ait otuz iki varolussal kipi Venn semalari ile analize tabi tutulmustur. Sikintinin asil yasandigi alan, bu tur zayif gecerli kiyaslar ile gecersiz kiyaslarin birbirinden nasil ayirt edilecegi oldugundan, yapilan incelemede ozellikle bu durumu cozebilecek kural onerileri aciga cikarilmistir.