Октябрята, пионеры, комсомольцы — pierwsze wzruszenia duchowe, erozja ideologiczna i kontestacja w wywiadach biograficznych rosyjskiego „pokolenia przełomu”

Abstract

Niniejszy artykuł relacjonuje wycinek szerszych badań terenowych, prowadzonych na potrzeby rozprawy habilitacyjnej. W ramach badań nad poradziecką tożsamością religijną w dużych miastach syberyjskich przeprowadzono wywiady z osobami deklarującymi znaczące przeżycia religijne będącymi przedstawicielami wielkomiejskich parafii katolickich i z reprezentantami innych grup wchodzących z tymi osobami w kontakt. Skupiono się przy tym na wywiadach biograficznych respondentów z „pokolenia przełomu” (roczniki lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych). Na potrzeby niniejszego tekstu analizę zawężono do wątku socjalizacji w ramach struktur październiczątek (oktiabriata) / pionierów / Komsomołu. Opisy socjalizacji radzieckiej w szkole były bardzo często zawężane do pasowania na pioniera. Inicjacja mogła być przez samego rozmówcę interpretowana jako: 1. wydarzenie konstytuujące uniwersum i jako pierwsze zapamiętane duchowe wzruszenie (porównywane nawet do wzruszenia religijnego); 2. jako naturalny etap życia, typowy element biografii, opisywany jednak w części przypadków jako doświadczenie zwiastujące rozpad, bankructwo ideologii; 3. jako nie do końca uświadomiony akt opresji lub też 4. jako wydarzenie odrzucane, wprowadzające do świata, wobec którego rozmówca się buntuje, i inicjujące sprzeciw i alternatywne działania/poszukiwania. W żadnym z czterech wymienionych wariantów nie następowała retrospektywna rewaloryzacja negatywna. Działo się tak również w przypadku respondentów duchownych. Co ciekawe, opisy „nowej socjalistycznej obrzędowości” były rozbudowane tylko u mężczyzn i nie występowały prawie wcale w Ułan Ude. To z kolei pokazuje, że po pierwsze, socjalizacja ateistyczna okazała się mniej skuteczna w wypadku kobiet oraz, po drugie, była mniej efektywna w wypadku tych obszarów, dla których nie opracowano wariantów zaadaptowanych do obrzędowości innej niż protestancka, prawosławna oraz katolicka.