ESKİ VE ORTA TÜRKÇE METİNLERİNDE AD AKTARMASINA DAYALI KIYAFET ADLARI

Abstract

Nesneleri, kavramlari, olaylari ya da durumlari adlandirmanin temelde iki yolu vardir. Bunlardan birincisi alinti sozcukler kullanmak, digeri ise dilde var olan sozcukleri kullanmaktir. Dilde var olan sozcukler; turetme, birlestirme ya da o sozcuklere yeni anlamlar yukleme yollariyla herhangi bir varliga ad olabilir. Sozcuklere yeni anlamlar yukleme soz konusu oldugunda ad aktarmasi ve deyim aktarmasi kavramlari karsimiza cikmaktadir. Turkiye dilcilik geleneginde adaktarimi, duzdegismece, mecaz-i mursel, mursel mecaz ya da metonimi terimleri ile karsilanan ad aktarmasi, “anlatilmak istenen kavram kullanilmadan, ilgili oldugu baska bir kavram araciligiyla anlatilmasi” seklinde tanimlanmaktadir. Turk dilinin soz varliginda aktarmaya dayali hatiri sayilir miktarda adlandirma gorulmektedir. Turkiye Turkcesinde bir organ adi olan boyun sozcugunun “elbise yakasi” anlaminda kullanilmasi, Bestepe yer adinin “Cumhurbaskanligi makami” anlaminda kullanilmasi akla gelen ilk orneklerdendir. Bu kapsamda kiyafet adlarinda da onemli miktarda ad aktarmasi olayi gorulmektedir. Turk dilinin degisik donemlerinde kullanilan kiyafet adlari leksik-semantik acidan degerlendirildiginde, bunlarin onemli bir kisminda ad aktarmasinin etkili oldugu gorulmektedir. Makalemizin konusunu, Eski ve Orta Turkce donemi metinlerindeki ad aktarmasina dayali kiyafet adlari olusturmaktadir. Calismamiz kapsaminda Eski ve Orta Turkce donemlerine ait, iclerinde edebi ve ogretici nitelikte yazilmis metinlerle sozlukler bulunan yirmi dort metin taranmis; tarama sonucunda 41 kiyafet adinda ad aktarmasi olayinin etkili oldugu; aktarmanin gerceklesmesinde kumas-kiyafet, malzeme-urun, nitelik-nesne, eylem-nesne, islev-nesne ve parca-butun ilgilerinin etkili oldugu sonuclarina ulasilmistir.