Ömer b. Abdülazîz’in Ehl-i beyt ve Taraftarlarıyla İlişkileri

Abstract

İslâm toplumunun en etkili ve nüfuzlu iki gücü olan Emevîler’le Hâşimîler, Hz. Osman’ın şehit edilmesi, Muâviye’nin Hz. Ali’ye biatı reddetmesi, Sıffîn savaşı gibi zihinlerde derin izler bırakan olaylardan sonra iktidar mücadelesinde birbirlerini rakip ve düşman olarak değerlendirmişlerdir. Emevî halifeleri, Hâşimîler’i tek rakipleri olarak gördüklerinden onları sürekli gözetim altında tutmuşlardır. Ömer b. Abdülazîz ise seleflerinden farklı bir siyaset izlemiş, Ehl-i beyt’e yardım ve ilişkilerde öncelik tanıyarak sosyal barışı sağlamaya çalışmıştır. Onun farklı Ehl-i beyt siyaseti, günümüzde de güncelliğini koruyan önemli bir konudur. Ancak bu alanda müstakil ayrıntılı bir çalışma yapılmamış, ilgili bazı araştırmalarda ise konuya sadece birkaç sayfa yer verilmiştir. Bu nedenlerle Ömer b. Abdülazîz’in Ehl-i beyt’le ilişkilerini ele alan bu makalenin siyasî tarihte ve Emevî-Ehl-i beyt ilişkilerinde önemli bir boşluğu dolduracağı kanaatindeyiz. Bu araştırma, Ömer b. Abdülazîz’in Ehl-i beyt ve destekçileriyle ilişkilerini valilik, halife müsteşarlığı ve halifelik dönemleri kapsamında ele almakta, Ehl-i beyt mensupları ve taraftarına karşı takip ettiği seleflerinden farklı siyasetini detaylarıyla ortaya koymayı amaçlamaktadır. Onun Ehl-i beyt siyasetini detaylarıyla tespit etmek için farklı temel kaynaklar esas alınırken çağdaş çalışmalardan da istifade edilmiştir. Değerlendirmelerde idealize etmekten uzak durup ilmî sınırlar içinde durum tespiti yapılmaya çalışılmış, analitik ve eleştirel yönteme bağlı kalınmaya gayret edilmiştir. Farklı icraatları bağlamında Ömer b. Abdülazîz, valiliği sırasında Ehl-i beyt mensuplarına iyi davrandığı gibi Hz. Peygamber’in (sav) terekesinden bir kısmının (sadukât) Zeyd b. Hasan’a verilmesini de sağlamıştır. Halifeliği döneminde devletle muhalif kesimleri barıştırma kapsamında Hz. Ali’yi tahkir âdetini kaldırmış, ardından Ketîbe ve Fedek’i Ehl-i beyt’e vermiş, akraba payı ve beşte bir payını da onlara dağıtmıştır. Aynı şekilde Ehl-i beyt’in bazı el konulmuş mülklerini kendilerine iade etmiş, ayrıca malî yardımlarda ve ilişkilerde onlara öncelik tanımıştır. Ancak bazı Ehl-i beyt taraftarlarının kâim imam ve ric‘at anlayışına dayanan hilâfet iddialarına karşı çıkmıştır. Onun devrinde yaşayan Ehl-i beyt mensuplarının çoğu, ona teşekkür etmişken günümüzdeki İmâmî Şiîler, Ömer b. Abdülazîz’i diğer halifeler gibi gâsıp ve gayr-ı meşrû kabul etmekte ve cehenneme gireceğine inanmaktadırlar.