O znaczeniu i formie zwrotu wycierać sobie gębę kimś, czymś we współczesnej polszczyźnie

Abstract

Przedmiotem analizy jest pochodzący z XVI wieku wariantywny zwrot wycierac sobie gebe kimś, czymś, ktory we wspolczesnych slownikach normatywnych rejestrowany jest jako wycierac sobie gebe, buzie, morde kimś, czymś ‘mowic o kimś, o czymś źle, niepochlebnie, bez nalezytego szacunku, ze zbytnią poufalością; obmawiac, oczerniac kogoś’. Badania prowadzone ma materialach Narodowego Korpusu Jezyka Polskiego IPI PAN pokazaly, ze wariancja związku dotyczy nie trzech, a siedmiu komponentow nominalnych: geba, buzia, usta, twarz, pysk, morda i ryj. Zmniejszyla sie natomiast liczba schematow walencyjnych, ktore w tekstach wspolczesnej polszczyzny związek realizuje, a mianowicie ktoś + wyciera sobie gebe + kim i ktoś + wyciera sobie gebe + czym. Analizowany zwrot zyskal rowniez we wspolczesnej polszczyźnie nowe znaczenie, czego slowniki normatywne nie zauwazyly, a co odnotowal jedynie nienormatywny internetowy Wielki slownik jezyka polskiego pod red. Piotra Żmigrodzkiego. Jest nim treśc ‘mowic duzo o kimś lub o czymś, m.in. dla osiągniecia jakichś korzyści’. Znaczenie nowe – jak pokazaly badania – jest dominujące, znaczenie stare, choc rzadsze, wciąz jest w tekstach wspolczesnej polszczyzny aktualizowane. Jest ono typowe dla kontekstow, w ktorych zwrot jest realizowany w postaci ktoś + wyciera sobie gebe + kim.