Sąd wyższy prawa niemieckiego na zamku w Lublinie w pierwszej połowie XV w. – skład osobowy

Abstract

Sądy wyższe prawa niemieckiego obradujące na zamkach królewskich, powoływane przez monarchę lub jego starostów dla rozstrzygania sporów odnoszących się do sołectw i wójtostw, tworzyło osiem osób: przewodniczący temu gremium landwójt i siedmiu ławników, rekrutujących się spośród sołtysów i wójtów okolicznych miejscowości lokowanych na prawie niemieckim. Skład takiego sądu zasiadającego na zamku lubelskim znamy z zapisek z lat 1415–1416 oraz 1445–1448. Wynika z nich, że zmianie uległy wówczas zasady powoływania wspomnianych ławników – zniknęły osoby sprawujące urzędy sołeckie w dobrach prywatnych oraz ograniczono gremium sądzące wyłącznie do zarządców królewszczyzn, co można uznać za przejaw słabnięcia pozycji sołtysów i wójtów w dobrach szlacheckich i kościelnych, ale też może za ślad ograniczenia kompetencji sądu, zawężenia jego właściwości do funkcji sądu leńskiego dla majątków królewskich. Sąd zamkowy w Lublinie tworzyli głównie przedstawiciele drobnej szlachty, często zaliczający się do klienteli lokalnych urzędników; tylko jeden zasiadający w nim sołtys był kmieciem. W przypadku ubogich szlachciców posiadanie sołectw – a zwłaszcza wyróżnienie, jakim było powołanie w skład omawianego sądu – zabezpieczało przed dalszą pauperyzacją, a nawet w kilku przypadkach prowadziło do osiągnięcia niższych urzędów (zarządcy młynów królewskich, burgrabiego, komornika i podpiska sądu ziemskiego, podpiska sądu grodzkiego), kmieciowi zaś umożliwiło awans do stanu szlacheckiego.