Zencîr Usûlündeki Eserlerin Güfteleri Üzerine Bir İnceleme: Dârü’l Elhân Külliyatı Örneği

Abstract

Türk mûsikîsinde yüz yirmi zamanlı bir usûl olan zencîr veya zincir olarak adlandırılan sözcük aynı zamanda divân şiiri güftelerinde kullanılmıştır. İskender Pala’ya (2009: 493) göre Divân şiirinde âşığın çektiği gam ile zincire benzetilen sevgilinin saçıdır. Çekilen sıkıntı, uzun olması ve sonunun gelmemesi ile ilgili olarak; sevgilinin zülfü ve saçı ise, şekli ve örgüsü nedeniyle zincire benzetilir şeklinde açıklanmıştır. (Karaman, Köroğlu, Köroğlu, Yılmaz, 2023: 286) Bu çalışmada, Dârü’l Elhân Külliyâtı’nda yer alan sözlü eserler taranmış, bu eserlerden hem zencîr usulünde bestelenen hem de güftesinde zencîr sözcüğünün geçtiği eserler örneklem kapsamına alınarak incelenmiştir. Bu incelemede, eserlerin aruz vezni durumları, taktî, arızalar, kâfiye ve redif özellikleri ile ayrı bir tabloda eserlerin güfteleri, güfte açıklamaları ve kelimelerin anlamları ayrıntılı bir şekilde gösterilmiştir. Buradan hareketle özellikle aynı zamanda bir usûl ismi olan “zencîr” sözcüğü özelinde birden fazla anlama gelen sözcük veya sözcükleri analiz etmek amaçlanmıştır. Çalışmada; üç adet eser örneklem kapsamına alınarak, aynı eserlerin farklı kişiler tarafından notaya alınan nüshaları incelenmiş ve güfte seçkileri karşılaştırılmıştır. Sonuç olarak çalışma kapsamındaki üç eserde; zencîr sözcüğünün usûlün adı olarak kullandığı, ancak sözcük anlamıyla kullanılmış olsa da usûlün adına atıfta bulunulduğu tespit edilmiştir.