KUTADGU BİLİG’DE YER ALAN ÇOK ANLAMLI İSİMLERİN EŞ ZAMANLI ANLAM BİLİMİ BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Abstract

Dil biliminin ilgilendiği başlıca konular arasında yer alan anlam bilimi, dildeki sözcükleri anlamları bakımından inceleyen bir bilim dalıdır. Anlam bilimi de kendi içerisinde alt başlıklara ayrılmaktadır. Bunlardan biri de çok anlamlı sözcüklerdir. Çok anlamlı sözcükler, bir kelimenin temel anlamından hareketle, söz konusu sözcüğün temel anlamı ile ilişkisini kaybetmeden yeni yeni kavramları gösterir duruma gelmesidir. Çok anlamlı sözcüğün yan anlam kazanımı, sözcüğün temel anlamıyla az ya da çok bağlantılı olarak benzerlik, yakınlık, amaç, neden-sonuç, parça-bütün vb. ilişkilerle bir bağ kurması ile oluşur. Bu yolla başlangıçta tek bir kavramın simgesi olan gösterge, daha sonra pek çok kavramı karşılar bir niteliğe bürünür. Bu çalışmada, XI. yüzyılda Türkçe’nin bilim dili olarak kullanıldığını gösterir bir eser olan Kutadgu Bilig’deki çok anlamlı isimler tespit edilmiştir. Tespit edilen bu isimlerin değerlendirilmesi için eş zamanlı anlam bilimi yöntemi kullanılmıştır. Öncelikle, çalışmada örneği verilen çok anlamlı isimlerin etimolojik önerilerine yer verilmiş olup, daha sonra bu isimler, Karahanlı Türkçesi eserlerini oluşturan Dîvânu Lugâti’t Türk, Karahanlı Türkçesi İlk Kur’an Tercümesi (Rylans Nüshası), Atebetü’l-Hakayık, Divân-ı Hikmet (Kökşetav Nüshası) çerçevesinde eş zamanlı olarak değerlendirilmiştir. Son olarak da, Kutadgu Bilig’de yer alan çok anlamlı isimlerin metin içerisindeki kullanımı gösterilmiştir.