Hammâd er-Râviye: Râviliği ve Edebî Tenkitçiliği

Abstract

Eski Arap şiiri ilk zamanlar sözlü olarak muhafaza edilirken Emevî dö-nemi sonları, Abbâsî dönemi başlarında bu şiirlerin tedvinine geçilmiş, özel-likle de Basra ve Kûfe şehirleri şiir rivayetine daha çok önem verilen ilim merkezleri haline gelmiştir. Kûfe’de şiir rivayetinin öncülüğünü Hammâd er-Râviye (öl. 160/776-77 [?]) yaparken Basra’da Halefu’l-Ahmer (öl. 180/796 [?]) daha çok ön plana çıkmıştır. Bu bağlamda ele alınan bu çalışmada eski Arap şiirinin intikalinde önemli rol oynayan râvilerden birisi olan Hammâd er-Râviye’nin râviliği, rivayetlerinin sıhhati, kendi dönemindeki konumu ve edebî tenkitçiliği ele alınmıştır. Bu anlamda ilk olarak Hammâd’ın hayatı ve ilmî kişiliği hakkında bazı genel bilgiler verilmiştir. Daha sonra Hammâd’ın eski Arap şiirinin intikalindeki rolüne temas edilmiş, kendisiyle ilgili yapılan olumlu ve olumsuz eleştiriler aktarılmıştır. Bu konuda öne çıkan bazı rivayetler ele alınarak değerlendirmeler yapılmıştır. Buna göre Hammâd’a yapılan ithamların başlıca sebeplerinden birisinin Basra-Kûfe çekişmesinden kaynaklı olabileceği gibi Hammâd’ın Emevîlere karşı meylinin de bu ithamlara maruz kalmasının nedenlerinden birisi olduğu söylenebilir. Buna ek olarak aktarılan rivayetlerdeki bazı tutarsızlıklara dikkat çekilmeye çalışılmıştır. Son olarak ise Hammâd’ın muallakaya dair tespitleri üzerinden edebî tenkitçiliği incelenmiştir.