Doğu Kaynaklarında Kritik-Analitik Düşünmenin Araştırılması: Klasik Hint Felsefesi ve Mantık Örnekleri

Abstract

Analitik ve kritik düşünmenin Batı dünyasına ait olduğuna dair yaygın fakat yanlış bir algı mevcuttur. Batı öğretim sisteminde yer alan kitap ve ders materyallerinde kritik (eleştirel) ve analitik düşünmenin tarihçesinde batılı kaynaklardan başka referanslara yer verilmemektedir. Bu kaynaklar argüman tanımlama, diyagram oluşturma, geçerlilik, sağlamlık, doğruluk tabloları, temel önerme mantığı ve safsata gibi standart konuları öğretmektedir. Ancak, bu eleştirel düşünme kategorisindeki metinlerin çoğu, batı geleneğinin dışından malzeme için herhangi bir referans veya kaynaktan bahsetmemenin yanında bunları da öğretim müfredatına dâhil etmezler. Bunun doğal sonucu olarak, batı temelli bu sistemde yetişenlerde; Sokrates, Aristoteles, Bacon, Nietzsche, Dewey, Shaw, Paul, Elder gibi batılı düşünürlerin mantık ve eleştirel düşünmenin gelişimine katkıda bulunduğu, batılı olmayan hiçbir düşünürün ise bu konularda söyleyecek sözü olmadığı izlenimi doğacaktır. Batılı olmayan filozofların mantık ve kritik-analitik düşünmeyle ilgili konularda söyleyecek hiçbir şeyleri olmadığının doğru olmadığı ortadadır. Çünkü İslam (Arap, Türk, İran, Malay coğrafyalarında), Çin ve Japon medeniyeti gibi Batılı olmayan geleneklerden birçok sistematik ve ekol Kritik ve Analitik Düşünmeye katkı sunmaktadır. Bu çalışmada klasik Hint Felsefesi ve Mantığı incelenerek kadim Hint vesikalarından Nyāya-Sutra metinlerinde kritik ve analitik düşünmeyi içeren bilgilere ve örneklemelere yer verilmiştir. Böylelikle, Hint kaynakları özelinde Doğu medeniyetlerinin katkıları ispatlanmıştır.