ГЕНДЕРЛІК ОППОЗИЦИЯНЫҢ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРДЕ МЕТАФОРАЛАР АРҚЫЛЫ БЕЙНЕЛЕНУІ

Abstract

Қазіргі таңда әлемнің тілдік бейнесіндегі адамды зерттеуде тілдік тұлғаның жеке сипаттамалары, оның ішінде жыныс категориясы маңызды орынға шығып отыр. Түрлі лингвомәдени қауымдастықтағы гендерлік түсініктердің мазмұны тілдік құрылымдар арқылы қарастырылады, себебі гендерлік таным тілдің барлық деңгейлерінде көрініс тауып, белгілі бағаларды білдіреді. Мақалада гендерлік мазмұндағы мақал-мәтелдер тілдің паремиологиялық қорының маңызды қабатын құрайтындығы негізге алына отырып, түрлі лингвомәдениеттегі әлем бейнесін тануда маңызды материал болып табылатындығы айқындалған. Және концептуалды метафоралардың қатарына енетін, ұлттың, мәдениеттің өзіндік ерекшелігін білдіретін гендерлік метафора категориясына түсініктеме берілген. «Гендер» еркектік және әйелдік категорияларын ашып көрсететін болғандықтан, гендерді құрылымдаудың негізгі мәні оппозитивті қарым-қатынас екендігі келтірілген. Осыған байланысты мақал-мәтелдер ойлау мен тілдің метафоралылығының арқасында мәдени концептуалды метафоралардың ең көп қолданылатын дискурсивтік ортасы ретінде қарастырыла отырып, мақал-мәтелдер корпусынан мазмұнында гендерлік метафоралар арқылы берілген гендерлік оппозитивті қатынас бар мақал-мәтелдер іріктеліп алынып, бірінші бөлігі аталық бастаумен, ал екінші бөлігі аналық бастаумен байланысты айтылған бинарлы оппозициялар жүйесіне талдау жасалады. Талдау барысында ұл-қыз, ата-ана, еркек-әйел оппозициялары айқындалып, Дж. Лакофф және М. Джонсонның ұсынған концептуалды метафора теориясы бойынша гендерлік метафоралардың қатары көрсетіледі. Келтірілген метафоралық қолданыстардан бірнеше метафоралық модельдер анықталған. Зерттеу қорытындысында алынған нәтижелерге бағалауыштық-сипаттамалық тұрғыдан баға беріліп, мақал-мәтелдерде кездесетін гендерлік метафоралар халықтың дүниетанымының, өмір тәжірибесінің көрінісі деген тұжырым дәлелденген.