Jakie zapożyczenie i skąd? O wyrazie winohrad, winograd ‘winnica’, ‘winorośl’, ‘winogrono’

Abstract

Przedmiotem omówienia jest rozstrzygnięcie problemu, jak traktować wyrazy, które mogą być pożyczkami leksykalnymi lub adaptacją fonetyczną. Zagadnienie to zostało omówione na przykładzie wyrazu winohrad, winograd ‘winnica’, ‘winorośl’, winogrono’ – dawna pożyczka germańska, która przeniknęła do języków wschodniosłowiańskich. Zgromadzone w dotychczasowych opracowaniach bogate materiały, w tym z polskich słowników historycznych i gwarowych, pozwalają na ustalenie, w jakim stopniu wpływał tu język czeski, a w jakim języki wschodniosłowiańskie. Przytaczamy więc bardzo bogaty materiał źródłowy, starając się ustalić, czy można rozdzielić wpływy czeskie i ruskie. Ostatecznie, analiza danych historycznych i dialektalnych pozwala wnioskować, że należy przyjąć dwa źródła zapożyczenia – z języka czeskiego i języka ukraińskiego, które mogły ulegać różnym adaptacjom fonetycznym.