Op zoek naar prehistorische resten in de wetlands van de Sigmacluster Kalkense Meersen. Prospectief en evaluerend archeologisch onderzoek in het gebied Wijmeers 2, zone D/E (Wichelen, prov. Oost-Vl.)

Abstract

1 Inleiding Met de Europese kaderrichtlijn water (2000/60/EEG) als belangrijkste leidraad wordt vanaf 2008 tot 2030 het zgn. geactualiseerde Sigmaplan7 uitgevoerd. Dit plan omvat gebieden langs de Benedenschelde en benedenlopen van de Durme, de Zenne, de Rupel, de Dijle en de Grote en de Kleine Nete, en focust in de eerste plaats op ‘veiligheid’ (tegen ongecontroleerde overstromingen) en ‘natuurlijkheid’ (met voornamelijk de creatie van zoetwaterslikken en -schorren). Concreet betekent dit de uitvoering van een groot aantal infrastructuurwerken (onder andere dijkwerken, ontpolderingen, etc.) die zowel een directe als indirecte impact hebben op het onroerend erfgoed in zijn breedste zin. Om het grote landschappelijke en archeologische belang van alluviale gebieden te beschermen, werd door Waterwegen en Zeekanaal (WenZ) en het Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed (VIOE) een overeenkomst afgesloten die vanaf begin 2008 voorzag in de uitvoering van preventief paleolandschappelijk, archeologisch en cultuurhistorisch onderzoek. Het doel van dit onderzoek is de impact van de inrichtingen op het onroerend erfgoed zo concreet mogelijk in te schatten. Op die manier worden richtlijnen aangereikt voor het vrijwaren of documenteren (via opgravingen) van bedreigde sites. Het eerste Sigmagebied dat aan bod kwam, was de cluster Kalkense Meersen (fig. 1). Deze ca. 950 ha grote cluster bestaat uit zes deelgebieden8 die op diverse wijze zullen worden ontwikkeld. Twee gebieden – Wijmeers 2 en Bergenmeersen – zullen in de toekomst ingrijpend aangepakt en ontwikkeld worden tot respectievelijk een ontpolderingsgebied (Wijmeers 2) en een zgn. Gecontroleerd Overstromingsgebied met Gereduceerd Getij (GGG; Bergenmeersen). In de ontpolderingszone wordt de huidige dijk gedeeltelijk weggenomen en wordt een volledige getijdenwerking toegelaten. In het GGG wordt de getijdeninvloed beperkt door de constructie van een sluis. Beide gebieden zullen tweemaal daags, bij hoogwater, onder water lopen. Het staat vast dat deze hernieuwde getijdeninvloed zal leiden tot de gedeeltelijke erosie en het ontstaan van een geulensysteem9. De factoren die een dergelijke geulvorming sturen zijn echter complex en weinig voorspelbaar, waardoor het moeilijk blijft een concrete en correcte inschatting te maken over waar precies en op welke schaal de erosie zal optreden. De klemtoon van het preventief archeologisch onderzoek in de Sigmagebieden lag de afgelopen jaren dan ook op deze gebiedstypes10. De prehistorische resten die in 2008 in het gebied Wijmeers 2 (WM2) zijn onderzocht, vormen het onderwerp van dit verslag. WM2 is gelegen op het grondgebied van de gemeentes Berlare, Schellebelle en Wichelen (provincie Oost-Vlaanderen), min of meer centraal tussen de kernen van deze laatste twee dorpen. Een kleine kilometer ten noordoosten van de onderzoekszone ligt de dorpskern van Uitbergen (gem. Berlare). De onderzoekszone ligt centraal in het noorden van de zone Wijmeers 2 (fig. 2). De directe aanleiding voor het onderzoek was de geplande constructie van een nieuwe dijk in deze zone, waarvan de voet rechtstreeks de top van ondiep gelegen laatglaciale kronkelwaardafzettingen zou aansnijden. Op zoek naar prehistorische resten in de wetlands van de Sigmacluster Kalkense Meersen. Prospectief en evaluerend archeologisch onderzoek in het gebied Wijmeers 2, zone D/E (Wichelen, prov. Oost-Vl.)