MUHAYYELDEN MUSAVVERE: MATBUAT ÇAĞINDA OSMANLI’DA AFRİKA TASAVVURU

Abstract

On dokuzuncu yüzyılın en köklü değişimlerinden biri matbaa faaliyetlerinin gelişmesiyle ilgilidir, zira matbuatın yaygınlaşması bilginin dolaşımı ve küreselleşme açısından önemli bir rol oynadı. Uzak memleketlerdeki olaylar telgraf yoluyla kısa sürede öğrenildi, yeni bilgi ve haberler matbu yayınlar vesilesiyle gündem oluşturmaya başladı. Bu etkinin görüldüğü alanlardan biri Osmanlı Devleti’nin Afrika ile olan ilişkileridir. Bugüne kadar Osmanlı’da on dokuzuncu yüzyılda Afrika’ya dair ilgi ve malumatın artması genellikle siyasi yönelimle, imparatorluk hedefleri ve İttihad-ı İslam gibi politikalarla yorumlanageldi. Bu makale, Osmanlı-Afrika ilişkilerindeki bu yoğun irtibatın sadece siyasi hedeflerle açıklanamayacağını, Hint ve Uzak Doğu Asya ile olan ilişkilerde de görüldüğü gibi, matbuat devriminin burada kilit bir rol oynadığını savunmaktadır. Zira matbuat faaliyetlerinin en önemli hizmeti insanların bilgilerini, algılarını ve gündemlerini belirlemek oldu. Osmanlı’da Afrika’yla ilgili Türkçe yazılmış ya da Türkçeye tercüme edilmiş eserleri inceleyen bu çalışma, özelde bu ilişkilerin bir yansıması olarak Sudan bölgesi hakkındaki kitap, dergi ve gazetelere yoğunlaşmaktadır. Matbuat devrimi öncesinde iki bölge halkının birbirleri hakkındaki algısına da ışık tutarak bu çağın insanların tasavvurunda ne gibi etkiler meydana getirdiğini tartışmaktadır.