TATAR SÖZLÜK YAZARLIĞI VE TATARCA SÖZ VARLIĞI

Abstract

Turk dunyasinin kuzeybatisinda koklu bir yazili mirasa sahip olan Tatarca, 1552’den beri Rusya egemenligi icinde bulunmaktadir. XVIII. yuzyil baslarinda 1724’te Rusya Bilimler Akademisini kuran Rusya Cari Petro’nun Dogu’yu bir arastirma alani yapmasiyla birlikte Şarkiyat ve Turkoloji deger tasiyan bir disiplin hâline gelmistir. Carlik devrinde, ticari ve dini sebeplerle Tatarca artik onde gelen bir ogrenme ve arastirma konusu olmaya baslamistir. XVII. yuzyil sonlarindan itibaren hazirlanan Tatarca yazma sozlukler, ozellikle XIX. yuzyilda cok daha gelismistir: 1804’te kurulan Kazan Universitesinde hem dil arastirmalarinin hem Turkolojinin cok ilerledigi acikca gozlenmektedir. Bu XIX. yuzyilda modernizmin gelismeye basladigi Tatarlar arasinda Ruscaya yonelik iki dilli sozlukler artik onceki orneklerden cok daha kapsamli ve niteliklidir. S. Helfin ve K. Nasiri gibi ansikopedist Tatar sozlukculerinin yani sira, A. Voskresenskiy gibi Rus sozlukculeri de bu alana genis katkilar yapmistir. Boylece XIX. yuzyilda gelismeye baslayan Tatar sozluk yazarliginin iyi orneklerinin XX. yuzyil baslarinda arttigi gorulur: Unlu Turkolog N. F. Katanov’un da katildigi bu iki dilli sozlukler alaninda M. Kurbangaliyef, R. Gezizof, J. Kuliyef gibi yazarlar one cikmistir. Sovyet devrinde bir egitim dili olarak da gelismeye baslayan Tatarca icin ozellikle 1950’li yillarda surdurulen sozlukculuk calismalari, dil ici ansiklopedik sozlukler ve Rusca ile iki dilli sozlukler orneklerini vermistir. Boylece yaklasik iki asirlik bir tarihi olan Tatar sozlukculugunun terminolojiden etimolojiye kadar cesitlenmis bir sozluk repertuvari vardir.