I. Dünya Savaşı’nda Erzurum Vilayetinin Demografisine Dair Tespitler

Abstract

Bu Savaslar ve ozellikle dunya savaslari toplumlar ve kurumlar uzerinde cok ciddi tahribat yapan sureclerdir. Bilhassa I. Dunya Savasi kuresel ittifak sistemlerinin karsi karsiya geldigi ilk orneklerden olarak dunya tarihi acisindan o zamana dek benzeri gorulmemis felaketlere yol acmistir. Siyaset, demografi, sehirlesme ve iskân gibi pek cok alanda bir donum noktasi olarak ele alinan bu buyuk hadisenin demografik boyutunun buyuklugunun, yasanan gocler ve olumlerle birlikte daha iyi anlasilacagi aciktir. Bugune dek yapilan pek cok nicel degerlendirme bu mevzuya isik tutmustur. Kaybin sayisal olarak tespit edilebilmesi icin nufusun ve goc vetiresinin rakamlarla ele alinmasi da bir zorunluluktur. Isgal ve istila durumlarinda mustevli gucler isgal ettikleri bolgelerin nufus ve tapu gibi kayitlarini da ya imha etmis ya da beraberlerinde ulkelerine goturmuslerdir. Bu calismada arsiv belgelerinin isiginda, I. Dunya Savasi sirasinda Erzurum Vilayetinin nufusu ile ilgili tespit ve mulahazalara yer verilecektir. Zira yuz yil once cografi olarak Dogu Anadolu’nun onemli bir kismini teskil eden Erzurum Vilayeti, ihtiva ettigi sancaklariyla birlikte isgal ve istila edilmis, ahali ve sehir ciddi kayiplar yasamisti. Bu vesile ile nufus gibi -Ermeni iddialari da goz onunde bulunduruldugunda- onemli bir tartisma sahasinda ortaya konan belgelerle Erzurum’daki demografik hareketlilikler incelenecektir. Basbakanlik Osmanli Arsivi kapsaminda bulunan Dâhiliye Nezareti’nin Sicill-i Nufus, Şifre ve Idare-i Umumiye gibi fonlarindan elde edilen verilerle Erzurum vilayeti ve bagli sancaklarin savas oncesi ve sonrasindaki demografik yapisi uzerinde durulacaktir. Netice itibariyle hem savasin tahripkâr etkileri bir kez daha ortaya konmus hem de Erzurum gibi ozel bir bolgenin savastan nasil etkilendigi aydinlatilmis olacaktir.