แนวทางในการออกแบบและจัดการพื้นที่เพื่อส่งเสริมการรับรู้สิ่งแวดล้อมทางวัฒนธรรมที่เอื้อต่อการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีศึกษา: ชุมชนคลองแดน จังหวัดสงขลา และจังหวัดนครศรีธรรมราช

Abstract

งานวิจัยนี้ศึกษาและวิเคราะห์การรับรู้สิ่งแวดล้อมทางวัฒนธรรมในชุมชนที่เป็นเอกลักษณ์และมีศักยภาพในการพัฒนาเป็นแหล่งท่องเที่ยว โดยเลือกชุมชนคลองแดนเป็นกรณีศึกษา และเสนอแนะแนวทางในการออกแบบและจัดการพื้นที่ที่เอื้อต่อการท่องเที่ยวโดยชุมชนภายในชุมชนดังกล่าว โดยผู้วิจัยใช้วิธีการเก็บข้อมูลเชิงคุณภาพผ่านการวาดแผนที่จินตภาพที่สะท้อนการรับรู้สิ่งแวดล้อมทางวัฒนธรรมของกลุ่มตัวอย่าง 2 กลุ่มจำนวน 17 คน ได้แก่ กลุ่มคนในชุมชนคลองแดนและกลุ่มคนนอกชุมชนที่มีส่วนเกี่ยวข้อง ประกอบกับการถ่ายภาพและการสัมภาษณ์เพื่อหาลักษณะเฉพาะทางกายภาพของสิ่งแวดล้อมทางวัฒนธรรมนั้น ๆ ต่อมานำผลการวิเคราะห์ในรูปแบบแผนที่ทางวัฒนธรรมกลับไปเปิดวงสนทนากลุ่มระหว่างกลุ่มตัวอย่างที่เขียนแผนที่จินตภาพข้างต้น ผลการศึกษาพบว่ากลุ่มตัวอย่างสามารถรับรู้และจดจำพื้นที่ในชุมชนซึ่งสะท้อนสิ่งแวดล้อมทางวัฒนธรรม ที่ผ่านการมีส่วนร่วมกันในชุมชน โดยมีความแตกต่างระหว่างกลุ่มคนในและกลุ่มคนนอกชุมชน 2 ประเด็น คือ (1) การวาดแผนที่จินตภาพ และ (2) การลำดับความสำคัญของพื้นที่ โดยกลุ่มตัวอย่างสามารถรับรู้สิ่งแวดล้อมทางวัฒนธรรมทั้งจับต้องได้ จับต้องไม่ได้ และสิ่งที่ปรากฏเพียงในอดีต โดยสิ่งแวดล้อมทางวัฒนธรรมดังกล่าวสามารถแบ่งออกได้เป็น 2 ประเภทคือ พื้นที่จุดศูนย์รวมหลัก (nodes) หรือพื้นที่ซึ่งถูกกล่าวถึงมากกว่าร้อยละ 25 ขึ้นไป และพื้นที่จุดศูนย์รวมย่อย (sub nodes) หรือพื้นที่ซึ่งถูกกล่าวถึงน้อยกว่าร้อยละ 25 ขึ้นไปโดยคุณลักษณะกายภาพในพื้นที่ศึกษาสามารถนำมาใช้ในการวิเคราะห์ทางกายภาพเพื่อเสนอแนะแนวทางการจัดการและออกแบบพื้นที่ที่ส่งเสริมการรับรู้สิ่งแวดล้อมทางวัฒนธรรมที่เอื้อต่อการท่องเที่ยวโดยชุมชนในชุมชนคลองแดน สุดท้ายนี้วิธีการวิเคราะห์และวิจัยการรับรู้สิ่งแวดล้อมทาวัฒนธรรมดังกล่าวอาจนำไปประยุกต์ใช้ในการวางแผนและจัดการพื้นที่ในการส่งเสริมการท่องเที่ยว ทั้งชุมชนอื่น ๆ ในจังหวัดสงขลา และนครศรีธรรมราช และชุมชนในพื้นที่อื่น ๆ ที่ต้องการส่งเสริมการท่องเที่ยวทางวัฒนธรรมโดยคนในชุมชน