{"title":"Uwagi o słowotwórstwie przymiotnika w polszczyźnie południowokresowej (na przykładzie obwodu lwowskiego","authors":"Anna Kostecka-Sadowa","doi":"10.26485/rkj/2019/67/10","DOIUrl":null,"url":null,"abstract":"In this article I will focus on the presentation of phenomena related to the word-building of adjectives in the Polish southern borderland. The material basis of the analysis are words of native and foreign origin, typical of Polish language of the borderland. I present the most productive and typical suffixes in the speech of the surveyed inhabitants. Looking at the word-building system, attention is drawn to an important feature which is expressiveness. The same adjective base may come into contact with many formants, which intensify the adjective attribute. Expressiveness has a much greater scope in the dialect than in the national language. The sample also revealed inter-generational differences. Combining adjectives formed from elements different from the literary language and formations identical in terms of foundations, but with other suffixes, it can be established that adjective formations are productive: -owaty, -awy, -uszczy. These are also found in Polish dialects on the eastern border. \n \nREFERENCES \nBuczynski Mieczyslaw, 1967, Wschodnioslowianskie wplywy jezykowe w gwarze wsi Huszcza powiat Biala Podlaska, „Annales Universitatis Mariae \nCurie-Sklodowska. Sectio F, Nauki Filozoficzne i Humanistyczne”, t. 22, s. 223–256. \nCechosz Iwona, 2001, Polska gwara Oleszkowiec na Podolu. Fleksja imienna i werbalna, Wydawnictwo Naukowe DWN, Krakow. \nChludzinska-Świątecka Jadwiga, 1956, Przymiotniki w gwarach Warmii i Mazur (Uwagi slowotworczo-semantyczne), „Poradnik Jezykowy”, z. 1, s. 21–27. \nCyran Wladyslaw, 1977, Tendencje slowotworcze w gwarach polskich, Łodzkie Towarzystwo Naukowe, Łodź. \nCyran Wladyslaw, 1981, Slowotworstwo historyczne a slowotworstwo wspolczesne i slowotworstwo gwarowe, „Rozprawy Komisji Jezykowej ŁTN”, t. XXVII, s. 23–28. \nCzarnecka Katarzyna, 2014, Slowotworstwo gwar polskich na Ukrainie. Czasownik, Wydawnictwo Libron, Krakow. \nCzarnecka Katarzyna, 2016, Podobienstwa i roznice w zakresie slowotworstwa miedzy gwarową polszczyzną polnocno- i poludniowokresową, „Linguistica Copernicana”, t. 13, s. 365–377. \nCzyzewski Feliks, 1976, Gwara (morfologia i skladnia) osady Łomazy, „Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska. Sectio F, Humaniora”, t. 31, s. 357–370. \nDubicka Barbara, 1986, Niektore odrebności slowotworcze polszczyzny wilenskiej, w: J. Rieger, red., Studia nad polszczyzną kresową, t. IV, Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, Wroclaw–Warszawa–Krakow–Łodź, s. 71–80. \nDwilewicz Barbara, 1997, Jezyk mieszkancow wsi Bujwidze na Wilenszczyźnie, Wydawnictwo DiG, Warszawa. \nGala Slawomir, 2000, Slowotworstwo gwarowe a slowotworstwo polszczyzny ogolnej, „Rozprawy Komisji Jezykowej ŁTN”, t. XLV, s. 28–36. \nGalecki Zygmunt, 1996, Z metodologii badan polsko-ukrainskiego pogranicza jezykowego na Podlasiu (o dawnej granicy etnicznej i jezykowej), w: B. Dunaj, Reichan, red., Studia dialektologiczne I, Wydawnictwo Instytutu Jezyka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Krakow, s. 97–103. \nJedrzejewska Maria, Stieber Zdzislaw, 1951, Przedrostki stopnia najwyzszego na- i naj- w dawnej polszczyźnie i w dzisiejszych gwarach, „Jezyk Polski”, R. 31, s. 77–85. \nKaraś Halina, 2002, Gwary polskie na Kowienszczyźnie, Wydawnictwo Ausra, Warszawa–Punsk. \nKaraś Mieczyslaw, 1964, Z problematyki slowotworstwa gwarowego (Formacje przymiotnikowe), „Prace Filologiczne”, t. XVIII, cz. 3, s. 153–162. \nKostecka-Sadowa Anna, 2008, Slownictwo gwar polskich w Mościskach i wsiach okolicznych, w: J. Rieger, red., Slownictwo kresowe: studia i materialy, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 113–260. \nKostecka-Sadowa Anna, 2013, Wybrane tendencje slowotworcze w polszczyźnie poludniowokresowej na przykladzie Mościsk i okolic, „Socjolingwistyka”, t. 27, s. 153–161. \nKostecka-Sadowa Anna, 2015, Tendencje slowotworcze w polszczyźnie poludniowokresowej Drohobycza, w: R. Dźwigol, I. Steczko, red. nauk., Dialog z tradycją, t. III: Jezyk – komunikacja – kultura, Collegium Columbinum, Krakow, s. 435–444. \nKowalska Anna, 1975, 1979, Zroznicowanie slowotworcze gwar Mazowsza i Podlasia. Rzeczownik, t. 1: Atlas, cz. 1: Mapy 1–100, cz. 2: Wykazy i komentarze do map 1–100, t. 2: Atlas, cz. 1: Mapy 101–200, cz. 2: Wykazy i komentarze do map 101–200, Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, Wroclaw. \nKucala Marian, 1955, Znaczenie i zasieg przymiotnikow na -ni (przedni, letni), „Jezyk Polski”, R. 35, s. 8–26. \nKurzowa Zofia, 1983, Polszczyzna Lwowa i kresow poludniowo-wschodnich do 1939 roku, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Krakow. \nKurzowa Zofia, 1993, Jezyk polski Wilenszczyzny i Kresow polnocno-wschodnich XVI–XX w., Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Krakow. \nKurzowa Zofia, 2007, Z przeszlości i teraźniejszości jezyka polskiego. Prace jezykoznawcze, t. 4, Wydawnictwo Universitas, Krakow. \nLaskowski Roman, 1966, Derywacja rzeczownikow w dialektach laskich. Cześc 1: \nAbstracta, collectiva, deminutiva, augmentativa, Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, Wroclaw. \nLaskowski Roman, 1971, Derywacja rzeczownikow w dialektach laskich. Rzeczowniki z formatem w funkcji przedmiotowej, Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, Wroclaw. \nMalec Tadeusz, 1976, Budowa slowotworcza rzeczownikow i przymiotnikow w gwarze wsi Rachanie pod Tomaszowem Lubelskim, „Prace Jezykoznawcze PAN”, t. 79, s. 1–140. \nMazur Jan, 1978, Gwary okolic Bilgoraja. Cz. II. Fleksja, Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, Wroclaw–Warszawa–Krakow–Gdansk. \nNowowiejski Boguslaw, 1989, Mowa mieszkancow Sokolki w woj. bialostockim, w: B. Falinska, red., Polszczyzna polnocno-wschodnia. Metodologia badan jezykowych, Instytut Jezyka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Wroclaw, s. 87–96. \nPelcowa Halina, 2002a, Dialektologia wobec wyzwan XXI wieku, w: S. Gala, red., Dialektologia jako dziedzina jezykoznawstwa i przedmiot dydaktyki, Łodzkie Towarzystwo Naukowe, Łodź, s. 383–392. \nPolska diaspora na świecie (dane szacunkowe za 2007 r.), http://wspolnotapolska.org.pl/polonia_w_liczbach.html (dostep: 10.07.2018). \nReichan Jerzy, 1996, Problem syntetycznego ujecia polskiego slowotworstwa gwarowego. Zarys koncepcji, w: B. Dunaj, J. Reichan, red., Studia dialektologiczne I, Wydawnictwo Instytutu Jezyka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Krakow, s. 191–195. \nSierociuk Jerzy, 1996, Wybrane problemy metodologii badan i opisu slowotworstwa gwarowego, w: B. Dunaj, J. Reichan, red., Studia dialektologiczne I, Wydawnictwo Instytutu Jezyka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Krakow, s. 197–205. \nSierociuk Jerzy, 2003, Zalozenia metodologiczne badan jezyka wsi, „Poznanskie Spotkania Jezykoznawcze”, t. XI, s. 131–136. \nSymoni-Sulkowska Jadwiga, 1972, Zroznicowanie slowotworcze i leksykalne nazw z zakresu transportu i komunikacji w gwarach polskich, Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, Wroclaw. \nSzymczak Mieczyslaw, 1961, Gwara Domaniewka i wsi okolicznych w pow. leczyckim, Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, Wroclaw. \nWalczak Bogdan, 1992, Granica miedzy jednostkami leksykalnymi rodzimymi i obcego pochodzenia, w: A. Markowski, red., Opisac slowa. Materialy ogolnopolskiej sesji naukowej w rocznice śmierci Profesor Danuty Buttler „Teoretyczne i metodologiczne zagadnienia leksykologii” Warszawa 4–5 marca 1992 r., Dom Wydawniczy i Handlowy „ELIPSA”, Warszawa, s. 217–242. \nWarchol Stefan, 1967, Gwary dawnej Ziemi Stezyckiej, Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, Wroclaw. \nWaszakowa Krystyna, 1992, Zapozyczenia jako przedmiot badan slowotworstwa synchronicznego, w: Z. Gren, red., Z polskich studiow slawistycznych, seria VIII „Jezykoznawstwo”, Wydawnictwo Energeia, Warszawa, s. 255–261. \nWaszakowa Krystyna, 2005, Przejawy internacjonalizacji w slowotworstwie wspolczesnej polszczyzny, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. \nZareba Alfred, 1957, Uwagi o geografii slowotworczej, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Jezykoznawczego”, t. XVI, s. 165–174. \nZdancewicz Tadeusz, 1966, Wplywy bialoruskie w polskich gwarach pod Sejnami, Poznanskie Towarzystwo Przyjaciol Nauk, Poznan. \nZdancewicz Tadeusz, 1980, Mazurzące gwary suwalskie, Poznanskie Towarzystwo Przyjaciol Nauk, Poznan. \nZielinska Anna, 2002, Mniejszośc polska na Litwie kowienskiej. Studium socjolingwistyczne, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.","PeriodicalId":437067,"journal":{"name":"Rozprawy Komisji Językowej","volume":"49 6 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0000,"publicationDate":"1900-01-01","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":"0","resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":null,"PeriodicalName":"Rozprawy Komisji Językowej","FirstCategoryId":"1085","ListUrlMain":"https://doi.org/10.26485/rkj/2019/67/10","RegionNum":0,"RegionCategory":null,"ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":null,"EPubDate":"","PubModel":"","JCR":"","JCRName":"","Score":null,"Total":0}
引用次数: 0
Abstract
In this article I will focus on the presentation of phenomena related to the word-building of adjectives in the Polish southern borderland. The material basis of the analysis are words of native and foreign origin, typical of Polish language of the borderland. I present the most productive and typical suffixes in the speech of the surveyed inhabitants. Looking at the word-building system, attention is drawn to an important feature which is expressiveness. The same adjective base may come into contact with many formants, which intensify the adjective attribute. Expressiveness has a much greater scope in the dialect than in the national language. The sample also revealed inter-generational differences. Combining adjectives formed from elements different from the literary language and formations identical in terms of foundations, but with other suffixes, it can be established that adjective formations are productive: -owaty, -awy, -uszczy. These are also found in Polish dialects on the eastern border.
REFERENCES
Buczynski Mieczyslaw, 1967, Wschodnioslowianskie wplywy jezykowe w gwarze wsi Huszcza powiat Biala Podlaska, „Annales Universitatis Mariae
Curie-Sklodowska. Sectio F, Nauki Filozoficzne i Humanistyczne”, t. 22, s. 223–256.
Cechosz Iwona, 2001, Polska gwara Oleszkowiec na Podolu. Fleksja imienna i werbalna, Wydawnictwo Naukowe DWN, Krakow.
Chludzinska-Świątecka Jadwiga, 1956, Przymiotniki w gwarach Warmii i Mazur (Uwagi slowotworczo-semantyczne), „Poradnik Jezykowy”, z. 1, s. 21–27.
Cyran Wladyslaw, 1977, Tendencje slowotworcze w gwarach polskich, Łodzkie Towarzystwo Naukowe, Łodź.
Cyran Wladyslaw, 1981, Slowotworstwo historyczne a slowotworstwo wspolczesne i slowotworstwo gwarowe, „Rozprawy Komisji Jezykowej ŁTN”, t. XXVII, s. 23–28.
Czarnecka Katarzyna, 2014, Slowotworstwo gwar polskich na Ukrainie. Czasownik, Wydawnictwo Libron, Krakow.
Czarnecka Katarzyna, 2016, Podobienstwa i roznice w zakresie slowotworstwa miedzy gwarową polszczyzną polnocno- i poludniowokresową, „Linguistica Copernicana”, t. 13, s. 365–377.
Czyzewski Feliks, 1976, Gwara (morfologia i skladnia) osady Łomazy, „Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska. Sectio F, Humaniora”, t. 31, s. 357–370.
Dubicka Barbara, 1986, Niektore odrebności slowotworcze polszczyzny wilenskiej, w: J. Rieger, red., Studia nad polszczyzną kresową, t. IV, Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, Wroclaw–Warszawa–Krakow–Łodź, s. 71–80.
Dwilewicz Barbara, 1997, Jezyk mieszkancow wsi Bujwidze na Wilenszczyźnie, Wydawnictwo DiG, Warszawa.
Gala Slawomir, 2000, Slowotworstwo gwarowe a slowotworstwo polszczyzny ogolnej, „Rozprawy Komisji Jezykowej ŁTN”, t. XLV, s. 28–36.
Galecki Zygmunt, 1996, Z metodologii badan polsko-ukrainskiego pogranicza jezykowego na Podlasiu (o dawnej granicy etnicznej i jezykowej), w: B. Dunaj, Reichan, red., Studia dialektologiczne I, Wydawnictwo Instytutu Jezyka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Krakow, s. 97–103.
Jedrzejewska Maria, Stieber Zdzislaw, 1951, Przedrostki stopnia najwyzszego na- i naj- w dawnej polszczyźnie i w dzisiejszych gwarach, „Jezyk Polski”, R. 31, s. 77–85.
Karaś Halina, 2002, Gwary polskie na Kowienszczyźnie, Wydawnictwo Ausra, Warszawa–Punsk.
Karaś Mieczyslaw, 1964, Z problematyki slowotworstwa gwarowego (Formacje przymiotnikowe), „Prace Filologiczne”, t. XVIII, cz. 3, s. 153–162.
Kostecka-Sadowa Anna, 2008, Slownictwo gwar polskich w Mościskach i wsiach okolicznych, w: J. Rieger, red., Slownictwo kresowe: studia i materialy, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 113–260.
Kostecka-Sadowa Anna, 2013, Wybrane tendencje slowotworcze w polszczyźnie poludniowokresowej na przykladzie Mościsk i okolic, „Socjolingwistyka”, t. 27, s. 153–161.
Kostecka-Sadowa Anna, 2015, Tendencje slowotworcze w polszczyźnie poludniowokresowej Drohobycza, w: R. Dźwigol, I. Steczko, red. nauk., Dialog z tradycją, t. III: Jezyk – komunikacja – kultura, Collegium Columbinum, Krakow, s. 435–444.
Kowalska Anna, 1975, 1979, Zroznicowanie slowotworcze gwar Mazowsza i Podlasia. Rzeczownik, t. 1: Atlas, cz. 1: Mapy 1–100, cz. 2: Wykazy i komentarze do map 1–100, t. 2: Atlas, cz. 1: Mapy 101–200, cz. 2: Wykazy i komentarze do map 101–200, Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, Wroclaw.
Kucala Marian, 1955, Znaczenie i zasieg przymiotnikow na -ni (przedni, letni), „Jezyk Polski”, R. 35, s. 8–26.
Kurzowa Zofia, 1983, Polszczyzna Lwowa i kresow poludniowo-wschodnich do 1939 roku, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Krakow.
Kurzowa Zofia, 1993, Jezyk polski Wilenszczyzny i Kresow polnocno-wschodnich XVI–XX w., Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Krakow.
Kurzowa Zofia, 2007, Z przeszlości i teraźniejszości jezyka polskiego. Prace jezykoznawcze, t. 4, Wydawnictwo Universitas, Krakow.
Laskowski Roman, 1966, Derywacja rzeczownikow w dialektach laskich. Cześc 1:
Abstracta, collectiva, deminutiva, augmentativa, Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, Wroclaw.
Laskowski Roman, 1971, Derywacja rzeczownikow w dialektach laskich. Rzeczowniki z formatem w funkcji przedmiotowej, Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, Wroclaw.
Malec Tadeusz, 1976, Budowa slowotworcza rzeczownikow i przymiotnikow w gwarze wsi Rachanie pod Tomaszowem Lubelskim, „Prace Jezykoznawcze PAN”, t. 79, s. 1–140.
Mazur Jan, 1978, Gwary okolic Bilgoraja. Cz. II. Fleksja, Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, Wroclaw–Warszawa–Krakow–Gdansk.
Nowowiejski Boguslaw, 1989, Mowa mieszkancow Sokolki w woj. bialostockim, w: B. Falinska, red., Polszczyzna polnocno-wschodnia. Metodologia badan jezykowych, Instytut Jezyka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Wroclaw, s. 87–96.
Pelcowa Halina, 2002a, Dialektologia wobec wyzwan XXI wieku, w: S. Gala, red., Dialektologia jako dziedzina jezykoznawstwa i przedmiot dydaktyki, Łodzkie Towarzystwo Naukowe, Łodź, s. 383–392.
Polska diaspora na świecie (dane szacunkowe za 2007 r.), http://wspolnotapolska.org.pl/polonia_w_liczbach.html (dostep: 10.07.2018).
Reichan Jerzy, 1996, Problem syntetycznego ujecia polskiego slowotworstwa gwarowego. Zarys koncepcji, w: B. Dunaj, J. Reichan, red., Studia dialektologiczne I, Wydawnictwo Instytutu Jezyka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Krakow, s. 191–195.
Sierociuk Jerzy, 1996, Wybrane problemy metodologii badan i opisu slowotworstwa gwarowego, w: B. Dunaj, J. Reichan, red., Studia dialektologiczne I, Wydawnictwo Instytutu Jezyka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Krakow, s. 197–205.
Sierociuk Jerzy, 2003, Zalozenia metodologiczne badan jezyka wsi, „Poznanskie Spotkania Jezykoznawcze”, t. XI, s. 131–136.
Symoni-Sulkowska Jadwiga, 1972, Zroznicowanie slowotworcze i leksykalne nazw z zakresu transportu i komunikacji w gwarach polskich, Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, Wroclaw.
Szymczak Mieczyslaw, 1961, Gwara Domaniewka i wsi okolicznych w pow. leczyckim, Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, Wroclaw.
Walczak Bogdan, 1992, Granica miedzy jednostkami leksykalnymi rodzimymi i obcego pochodzenia, w: A. Markowski, red., Opisac slowa. Materialy ogolnopolskiej sesji naukowej w rocznice śmierci Profesor Danuty Buttler „Teoretyczne i metodologiczne zagadnienia leksykologii” Warszawa 4–5 marca 1992 r., Dom Wydawniczy i Handlowy „ELIPSA”, Warszawa, s. 217–242.
Warchol Stefan, 1967, Gwary dawnej Ziemi Stezyckiej, Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, Wroclaw.
Waszakowa Krystyna, 1992, Zapozyczenia jako przedmiot badan slowotworstwa synchronicznego, w: Z. Gren, red., Z polskich studiow slawistycznych, seria VIII „Jezykoznawstwo”, Wydawnictwo Energeia, Warszawa, s. 255–261.
Waszakowa Krystyna, 2005, Przejawy internacjonalizacji w slowotworstwie wspolczesnej polszczyzny, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zareba Alfred, 1957, Uwagi o geografii slowotworczej, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Jezykoznawczego”, t. XVI, s. 165–174.
Zdancewicz Tadeusz, 1966, Wplywy bialoruskie w polskich gwarach pod Sejnami, Poznanskie Towarzystwo Przyjaciol Nauk, Poznan.
Zdancewicz Tadeusz, 1980, Mazurzące gwary suwalskie, Poznanskie Towarzystwo Przyjaciol Nauk, Poznan.
Zielinska Anna, 2002, Mniejszośc polska na Litwie kowienskiej. Studium socjolingwistyczne, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.