Szatańskie tango Béli Tarra: obraz – czas – niepokój

Abstract

Głównym celem artykułu jest próba wykazania, że spoiwem rzeczywistości Szatańskiego tanga (1994), filmu w reżyserii Béli Tarra, potraktowanej strukturalnie i konceptualnie jako „obraz-czas” (Gilles Deleuze), jest niepokój. To rudymentarne doświadczenie zespolone z „czasem” i „obrazem” jako elementarnymi składnikami medium-ciała, jakim jest film, rozumiane jest jako nazwa permanentnego stanu niemożności zaznania egzystencjalnego spokoju, ukojenia, nasycenia. W studium wykorzystane zostały koncepty między innymi Gillesa Deleuza (zawarte w jego pracach: Kino; Logika sensu; Różnica i powtórzenie), Martina Heideggera (Bycie i czas), Jacques’a Derridy (Widma Marksa), Waltera Benjamina (O pojęciu historii); użyty został także kontekst sztuk plastycznych (Paul Klee, Imre Ámos). W pracy wyodrębniono pięć idiomów niepokoju organizującego uniwersum filmu, są to: nuda, oczekiwanie, widmo, potencjalność, neutralizacja (uspokojenie). Korespondują one z wydzielonymi odpowiednio poziomami diegezy (w perspektywie modusów czasu i historii) oraz sferą percepcji filmowego obrazu. W artykule próbuje się także, oprócz ukazywania strategii działania niepokoju w filmie Tarra, uchwycić moment w historii kina, w którym nastąpiła zmiana w sposobie (re)prezentacji fabularnego dziania się, widoczna między innymi w przejściu od eksponowania emocji (kulturowo opracowanej) do działania afektywnego.