İkinci Dünya Savaşı, Sovyet Resmi İslamı ve Orta Asya Müslüman Ruhani İdaresi (Müftülüğü)-SADUM

Abstract

1941 yılında Sovyetler Birliği’nin Almanya’ya karşı İkinci Dünya Savaşı’na girmesi ve sonrasında cephede yaşanan toprak, malzeme ve insan kayıpları yüzünden Sovyetler Birliği atıl kapasite olarak görülen ve orduda çoğunlukla geri hizmette kullanılan Müslüman nüfusu da savaşta kullanmaya karar vermiştir. Ancak bu nüfusun geçmişte yaşanan Basmacı İsyanı vb. olayların ortaya çıkardığı husumet sebebiyle önce ikna edilmesi ve Sovyet yönetimini desteklemesi için kendilerine uygulanan sert tutumda gevşemeye gidilmesi ve gönüllerinin kazanılması öncelikle yerine getirilmesi gereken bir şart olarak Sovyet yönetiminin karşısına çıkmıştır. Sovyet yönetimi de gereken adımları atmak durumunda kalmıştır. Bu kapsamda Sovyet yönetimi Müslümanlara ve İslam dinine karşı müsamahasız tutumunu unutturmak adına öncelikle Sovyet resmi İslam anlayışının da temelini oluşturacak ve Müslüman nüfusla inanç üzerinden irtibat kurulmasına imkan sağlayacağı düşünülen dört Müslüman Ruhani İdaresi (Müftülük-Dukhovnoye Upravleniye) kurulmasına karar vermiştir. Bu kapsamda Devletle Müslüman nüfus arasındaki ilişkileri geliştirme yaklaşımı kapsamında 1942 yılında İslam’a resmi bir statü tanınmış, bu statü tanınırken de 1783 yılında Çariçe II. Katerina tarafından kurulan dini yapı esas alınmıştır. Orta Asya ahalisinin Sovyetler Birliğini sahiplenmesi ve savaş sırasında desteklemesi amacıyla kurulan bu dört Müftülükten en önemlisi Orta Asya ve Kazakistan’dan sorumlu olan SADUM olmuştur. SADUM, 20 Ekim 1943 tarihinde Taşkent’te kurulmuştur. SADUM, Sovyetler Birliği’ndeki dört Müftülük içinde en önemli olanıdır, zira Birlik Müslüman nüfusun %75’i SADUM sorumluluk alanı içinde kalan bölgede yaşamaktadır. Bu da SADUM’un önemini arttırmıştır. Bu çalışmada SADUM’un kuruluşu ve faaliyetlerine tarihi süreç içinde değinilecektir.