Türkiye’de Toplum ve Devlet: Cahit Tanyol ile Şerif Mardin’in Yaklaşımları Üzerinden Karşılaştırmalı Bir İnceleme

Abstract

Toplum, sosyolojinin ana konusudur. Soz konusu toplum, buyuk goclerden sonra bin yili askin suredir yerlesik olan Anadolu toplumu olunca, devlet toplumdan toplum da devletten ayri dusunulemez olur. Devletle butunlesik dusunme olgusu, sivil toplum kavrami icin de gecerlidir. Islâm kurallarinin egemen oldugu Selcuklu ve devamindaki Osmanli Devleti, 1800’lu yillara degin bu toplumsal ve siyasi yapisini belirleyen hukuk anlayisini korumustur. Askeri yenilgiler sonrasinda Avrupa’dan cekilme sureci ile birlikte, bilimsel, askeri ve ekonomik alandaki gerileme sureclerini engellemek isteyen Osmanli Devleti, birey, aile ve toplum bicimlerini derinden etkileyecek Batililasma/Modernlesme programina yonelir. Modernlesme sureci sert siyasi ve sosyal degisimlerle gecmistir. 1826’da Yenicerilik yerine modern ordunun kurulmasi, burokratik yapidaki koklu degisimler, hukuk kodifikasyonlarinin ser’i hukuktan uzaklasarak Bati hukukuna yakinlasmasi, Tanzimat (1839) ve Islahat (1856) fermanlari, 1876’da I. Mesrutiyet’in ilani ve 1878’de Meclis’in kapatilmasi, Sultan II. Abdulhamid donemi, 1909’da II. Mesrutiyet’in ilani, Trablusgarb (1911-1912), Balkan (1912-1913) ve I. Dunya (1914-1918) savaslari surecinde Osmanli Devleti giderek varligini, siyasi, askeri ve toplumsal gucunu yitirir. Devaminda ise Istiklâl Savasi (1919-1923)  ile Turkiye Cumhuriyeti kurulur. 1800’lerden itibaren bunlar yasanirken, sosyal hayatta, gundelik yasamda, giyim-kusamda, gorgu kurallarinda, egitimden sagliga, zanaatciliktan tarimsal uretime, madencilikten ulasima, insanin yasamini kusatan tum alanlarda modernlesme surecleri kimi zaman hizli kimi zaman yavas olarak devam etmistir. Her basligin detayli bir tarihi vardir. Turkiye’deki mevcut toplumsal ve siyasal yapiyi ve kulturel dokuyu bugun dogru anlayabilmek, bu sureclerin Osmanli’dan gelen ozelliklerini, kosullarini ve aktarimlarini anlamakla mumkundur. Cahit Tanyol (1914-…) ve Şerif Mardin (1927-2017), toplum, sivil toplum ve devlet konularinda bircok makale kaleme almis, goruslerini paylasmis ve kimi zaman mevcut yaklasimlari devralmis, kimi zaman bunlari gelistirmis veya kimi zaman kendi yaklasimlarini olusturmuslardir. Iki sosyologun goruslerinin karsilastirilmasi Turkiye’deki devlet, toplum ve sivil toplum dusuncesi uzerine kapsamli bilgiler verir. Bu bilgiler, gerek yakin cografyadaki gerekse uzak cografyadaki toplumlar ve devletler icin karsilastirma yapmaya imkân veren ozellikler, kosullar ve degerler icerir. Toplamda, Cahit Tanyol’un ve Şerif Mardin’in yaklasimlari, bize daha saglikli, etkili, kalici ve guclu bir toplum-devlet orgutlenmesi ve organizasyonu icin ozellikler, ilkeler ve uygulamalar uretmemizde kaynaklik edecektir. Bunun gerceklesmesi, gunumuzun yeni toplum ve devlet yapilanmalarini dogru tanimlayan, bunlarin gecmisle baglantisini kurabilen ve yerelden evrensele guclu bir toplum-devlet modeli ornegi sunan dusunsel bir olanak saglar.