ÇOCUK EDEBİYATINDA ANLATICININ “SEN/SİZ” DİLİ VE CİNSİYETİ: MACERANI KENDİN SEÇ

Abstract

Kurgusal metinlerde kişi, zaman ve mekânla birlikte anlatıcıya ihtiyaç vardır. Bir olay, olay örgüsüne dönüşürken olayı kimin, “hangi noktada durarak” anlattığı sorusu metnin anlatıcısıyla birlikte bakış açısını belirler. Her anlatımın içerdiği anlatıcı ya da anlatıcılar toplamı ile bunlara ait bakış açıları farklı olabilir. Dile ait gramer kuralları söz konusu ayrıntıları şekillendirir. Eserini ortaya çıkarırken onun dış özellikleri kadar katmanlar hâlindeki alt metnini de önemseyen yazar, anlatıcı modelini de uygun biçimde seçmek zorundadır. Ayrıca anlatıcıya sözü teslim edeceği için çoğu yerde onu ayrı ve müstakil bir şahıs olarak da düşünmelidir. Anlatıcının önemi beraberinde anlatıcı türlerini doğurur. Geleneksel metinlerden modern ve postmodern metinlere doğru gidildikçe üçüncü ve birinci kişili anlatıcı modellerinin imkânları gittikçe zorlanır ve yetmemeye başlar. Bu bağlamda yenilikçi kurguya bağlı olarak ikinci kişili anlatıcı modelinden söz etme ve kullanma sıklığı artar. 1950’li yıllarda “Yeni Roman” anlayışı ve Michel Butor’un Değişme (La Modification) adlı romanından itibaren ikinci kişili anlatıcı ve bakış açısıyla yazılmış kurguya dayalı metinler ile bu anlatıcı türüne dair akademik-bilimsel çalışmalar önem kazanır. Yüzyıllardır “o” ve “ben” zamirleriyle sınıflandırılan anlatıcılara interaktif bir yapıya sahip “sen/siz” katılır. Kurguda okura sürekli “sen/siz” diye seslenen bir anlatıcının varlığı beraberinde cinsiyete dayalı ayrıntıları doğurur. Seslenilen kişi ile okurun eril veya dişil hâlinin örtüşmesi özdeşleşmeyi kolaylaştırırken zıddı okuru, kısmen de olsa, olay örgüsünün dışında bırakan bir etki yaratır. Bu makalede “Choose Your Own Adventure” (Maceranı Kendin Seç) serisinden Türkçeye çevrilen altı kitaptan örneklerle çocuk edebiyatında ikinci kişili anlatıcının farklı bir uygulaması dikkatlere sunulacaktır. İlaveten söz konusu serinin ikinci kişi üzerinden şekillenen cinsiyetçi yaklaşımı değerlendirilecektir.