NEVŞEHİRLİ DAMAT İBRÂHİM PAŞA’NIN KÜLLİYELERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Nevşehirli Damat İbrâhim Paşa Osmanlı tarihinde iz bırakmış devlet adamlarından birisidir. Osmanlı tarihinde “Lâle Devri” olarak adlandırılan dönemde Sultan III. Ahmed ile beraber uyguladığı bir takım ıslahatlar ve ortaya koyduğu yenilikler sonraki yıllarda gerçekleştirilecek köklü ıslahatların temelini teşkil etmiştir. İbrâhim Paşa’nın önderliğinde girişilen imar faaliyetleri başkent İstanbul’un çehresini belirli ölçüde değiştirmiş ve kentin haliç kıyıları ve boğazın iki yanında doğru genişlemesine katkı sağlamıştır. Vakfiyelerinden anlaşıldığı kadarıyla İbrâhim Paşa İstanbul ve Nevşehir başta olmak üzere Anadolu’nun çeşitli yerlerinde farklı türden birçok yapı inşa ettirmiştir. İstanbul’daki hayır eserlerinin başında; Şehzadebaşı’nda yer alan, zevcesi Fatma Sultan ile birlikte inşa ettirdiği külliye gelmektedir. Nevşehir’e ise memleketini ihya çabalarının merkezini teşkil eden, dönemin en geniş kapsamlı külliyesini yaptırmıştır. Her iki külliyesi de yapılış amaçları, inşa süreçleri, yerleşim düzenleri, içerdikleri yapılar ve baninin yapı üzerindeki etkisini göstermesi açısından Osmanlı sanatı içerisinde ayrıcalıklı bir yere sahiptir. İbrâhim Paşa’nın bu iki külliyesinde geleneksel üsluptan kopmadan yenilikçi bir tasarımın nasıl başarılı bir şekilde yapılabileceği görülmektedir. Ayrıca külliyelerin düzenlerinde geçmiş kültürlerin kent dokularının 18. yüzyıl Osmanlı şehrinde yansımalarını izlenebilmektedir. Paşanın hayırseverlik ve ilim hâmîliği yönleri bu imar faaliyetleriyle somutlaşmıştır. Damat İbrâhim Paşa kanlı bir isyan neticesinde öldürülmüştür. Belki de yapmak istediği birçok şeye ömrü yetmemiştir. Ancak yaşamı süresince gerçekleştirdiği ıslahatlar ve günümüze miras bıraktığı eserleriyle Osmanlı tarihi içinde önemli bir yer teşkil ettiği söylenebilir.