Անտիպ էջեր Արշակ Ֆեթվաճյանի արխիվից

Սույն հոդվածում առաջին անգամ ներկայացվում են Արշակ Ֆեթվաճյանի կյանքին և ստեղծագործությանն առնչվող արխիվային նյութեր, այդ թվում անտիպ, որոնք նորովի կբացահայտեն նրան որպես գիտնական, մտածող, հասարակական գործիչ և հայ մշակույթի հետազոտող: Նրա` Հայկական Լեռնաշխարհում դեգերումների արդյունք են շուրջ 2000 տարբեր աշխատանքներ Հայաստանի ավերակների ու հուշարձանների, հայ կանանց կերպարների և զարդանկարների մասին, որոնք 20-րդ դարի առաջին կեսին ներկայացվեցին Եվրոպայի, իսկ հետո՝ Միացյալ Նահանգների լավագույն ցուցասրահներում: Արշակ Ֆեթվաճյանը ականատեսն էր եղեռնյան և հետեղեռնյան ծավալվող դեպքերի, որոնց նկատմամբ իր վերաբերմունքը արտահայտել է ոչ միայն իր հոդվածներում. նա աջակցություն է կազմակերպել Եղեռնից փրկված որբերին ու կարիքավորներին: Այս հոդվածում ներկայացվում է նաև Ֆեթվաճյանի ամերիկյան շրջանի ստեղծագործական ձեռքբերումները, որպես մտածող, գիտնական, նրա հայրենիք վերադառնալու փափագը ու փորձերը: Հոդվածում տեղ են գտել նաև Ֆեթվաճյանին տրված գնահատականներն ու որակումները, որոնք առանձնացվել են գիտնական- արվեստագետի մասին Միացյալ Նահանգներում տպագրված հոդվածներից և նրա մասին հուշերից: This article presents, for the first time, archival materials relating to Arshak Fetvadjian’s life and activity. Some of them are unique, previously unpublished ones newly representing him as a scholar, thinker, public figure and researcher of Armenian culture. The “fruits” of his travels in the Armenian Highland are about 2,000 paintings depicting Armenian monuments, both standing and ruined, as well as Armenian women and jewellery. In the first half of the 20th century, these works were presented at the best exhibitions in Europe and the USA. An eyewitness to the events that took place during and after the Genocide, Arshak Fetvadjian published a number of articles expressing his attitude towards those tragic pages of Armenian history. He also organized humanitarian aid to support Armenian orphans and the survivors of the Genocide. The article also enlarges on the American period of Fetvadjian’s creative activities, revealing him as a thinker and scholar, and also describing his endeavours to return to his homeland. We have also studied memoirs and articles about this scholar and the artist published in the United States, highlighting opinions about him and assessment of his works. В данной статье впервые представлены архивные материалы, связанные с жизнью и творчеством Аршака Фетвачяна, в том числе уникальные, по-новому раскрывыющие его как ученого, мыслителя, общественного деятеля и исследователя армянской культуры. Результатом его странствий по Армянскому Нагорью явилось около 2000 различных архитектурных памятников Армении, найденных как в сохранившихся, так и в руинах, фигур и украшений армянских женщин, которые были представлены на лучших выставках Европы и США в первой половине ХХ века. Аршак Фетвачян был очевидцем событий, развернувшихся во время и после Геноцида, свое отношение к которым он выразил не только в своих статьях, но и организовал гуманитарную помощь в поддержку сирот и беженцев, переживших Геноцид. Представлены творческие достижения Фетвачяна в американский период как мыслителя, ученого, его стремление и попытки вернуться на родину. В статье также приведены оценки и квалификации Фетвачяна, выделенные из опубликованных в США статей и воспоминаний об ученом-художнике.