N. V. Gogol'ün "Ölü Canlar" Poemasında Yol Kronotopu

19. yüzyıl Rus edebiyatının ve eleştirel gerçekçiliğin en önde gelen temsilcilerinden olan Nikolay Vasilyeviç Gogol (1809-1852); trajik, gülünç, fantastik, grotesk tüm unsurları hiciv sanatıyla birleştirerek muazzam öyküler ve tiyatro yapıtları kaleme almıştır. Bir hiciv ustası olarak; devlet kurumları, bürokratları, toprak beyleri, serfleri ve tüm sınıftan insanlarıyla I.Nikolay dönemi Rusya’sını ağır bir eleştiriye tâbi tutmuş; yapıtlarıyla Rus halkını kendi gerçekliğiyle yüzleştirmek, ona yol göstermek ve onu bu yozlaşmışlıktan kurtarmak istemiştir. Bu bağlamda, konusunu Aleksandr Sergeyeviç Puşkin’in verdiği, gerçekte yaşanmış bir dolandırıcılık hikâyesine dayanan ve Gogol’ün poema olarak adlandırdığı, 1842 yılında yayımlanan Ölü Canlar romanı, Gogol’ün Rusya ile birlikte, ona karşı görevini yerine getirerek, âdeta kendi ruhunu da kurtarmak istediği bir yapıt olarak sanatının zirvesini oluşturmuştur. İlk yayımlandığında “Çiçikov’un Maceraları, ya da Ölü Canlar” başlığıyla okura sunulan roman, büyük oranda pikaresk özellikler taşımaktadır. Başkahraman Pavel İvanoviç Çiçikov romanın başından sonuna kadar yolda görülür; tüm olaylar, Çiçikov’un Rusya’da yaptığı yolculuklarla birbirine eklemlenerek romanın bütününü oluşturur. Rus edebiyat teorisyeni Mihail Bahtin’in zaman-uzam birlikteliği olarak edebiyat teorisine kazandırdığı kronotop kavramıyla ve bu bağlamda yol kronotopu temelinde yapıtın incelenmesinin sebebi; bu kronotopun zaman-uzam birlikteliğiyle, romanın türünden olay örgüsü oluşturmaya, roman karakterlerinin analizinden, yapıtın değerler bütünüyle okura vermek istediği mesaja kadar romanın temel bileşenleriyle analiz edilmesine olanak tanıması ve bu bağlamda yol kronotopu’nun yapıttaki önemini ortaya koymaktır. Çiçikov romanda farklı toprak sahiplerine yaptığı yolculuklarla yoldadır; ancak yazar, kahramanının metaforik olarak doğru yolu bulup bulamayacağı sorusuyla da okuru yüzleştirir. Yol artık sadece Çiçikov’un değildir; tüm Rusya’nın yoluna, yazarın da yaşam yoluna dönüşmüştür.