АБУ-Л-ҒАЗИ ДЕРЕКТЕРІ БОЙЫНША ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ХАЛЫҚТАРЫНЫҢ ЕЖЕЛГІ ЖӘНЕ ОРТАҒАСЫРЛЫҚ ТАРИХЫН ЗЕРТТЕУ

The article is devoted to the review and scientific analysis of the ancient and medieval history of the peoples of Central Asia based on the work of the historian-chronicler Abu'l-Ghazi "Shejere-i-tarakim". The main purpose of the article is to analyze and determine the scientific significance of the data presented in the work "Shejere-i-tarakim", describing the period from the appearance of man to the history of the Turkmen in the XVII century, as well as to conduct a scientific and theoretical analysis of the works of researchers of each period. It is impossible to ignore the work of medieval scholars who consider the history of the origin and distribution of tribes that played an important role in the complex ethnic history of the peoples of Central Asia. In particular, Abu'l-Ghazi's work is important in reflecting the most important aspects of the formation of the ideological foundations of the Turkic-speaking peoples, in the study of ethnopolitical processes in the Middle Ages. The analysis of the data in the work not only helps to reveal more deeply some unknown moments of history, but also makes up a number of leading works on the reflection of economic, social, cultural and political interrelations between the Turkic peoples. Today, a comprehensive, thorough study of the works of medieval authors in source studies and historiographical aspects is important for the history of Kazakhstan. Our main goal is to analyze the data of the historian Abu'l-Ghazi, which will help reveal the history of the ancient and medieval peoples of Central Asia in the work "Shejere-i-tarakim", compare these data with the works of domestic and foreign Turkologists. Keywords: genealogy, Turkic tribes, Oghuzes, Turkmens, medieval authors, historiography, source study Мақалада тарихшы-шежіреші Абу-л-ғазидің "Шеджере-и-таракиме" шығармасы бойынша Орталық Азия халықтарының ежелгі және ортағасырлық тарихына шолу мен ғылыми талдауға арналған. Мақаланың негізгі мақсаты – адамның пайда болуынан бастап ХVII ғасырдағы түрікмендер тарихына дейінгі кезеңді сипаттайтын "Шеджере-и-таракиме" шығармасында жазылған деректердің ғылыми маңыздылығын талдау және анықтау, сондай-ақ әр кезеңдегі зерттеушілердің еңбектеріне ғылыми-теориялық талдау жүргізу. Орталық Азия халықтары күрделі этникалық тарихында маңызды рөл атқарған тайпалардың шығу және таралу тарихын қарастыруда ортағасырлық ғалымдардың еңбегін айналып өтуге болмайды. Соның ішінде Абу-л-ғазидің еңбегі түркітілдес халықтардың дүниетанымдық негіздерін қалыптастырудың маңызды аспектілерін көрсетуде, орта ғасырлардағы этносаяси процестерді зерттеуде маңызды. Еңбектегі деректерді талдау тарихтың кейбір беймәлім болып келген тұстарын тереңірек ашуға көмектесіп қана қоймай, түркі халықтары арасындағы экономикалық, әлеуметтік, мәдени және саяси өзара байланыстарды көрсетуде жетекші еңбектердің қатарын құрайды. Бүгінгі таңда Қазақстан тарихы үшін ортағасырлық авторлардың еңбектерін деректану және тарихнамалық аспектілерде жан-жақты, мұқият зерделеудің маңызы зор. Біздің басты мақсатымыз - тарихшы Абу-л-ғазидің "Шеджере-и-таракиме" шығармасындағы Орталық Азия халықтарының ежелгі және орта ғасырлардығы тарихын ашуға көмектесетін деректерін талдау, осы деректер көрініс тапқан отандық және шетелдік түркітанушылардың еңбектерінмен салыстыра отырып зерттеу болып табылады. Түйінді сөздер: шежіре, түркі тайпалары, оғыздар, түрікмендер, ортағасырлық авторлар, Тарихнама, деректану, шығарма. Статья посвящена обзору и научному анализу древней и средневековой истории народов Центральной Азии по произведению историка-летописца Абу-л-Гази "Шеджере-и-таракиме". Основ- ная цель статьи-проанализировать и определить научную значимость данных, изложенных в работе "Шеджере-и-таракиме", описывающей период от появления человека до истории туркмен в ХVII веке, а также провести научно-теоретический анализ трудов исследователей каждого периода. Нельзя обойти стороной труд средневековых ученых, рассматривающих историю происхождения и распространения племен, сыгравших важную роль в сложной этнической истории народов Центральной Азии. В том числе труд Абу-л-гази важен в отражении важнейших аспектов формирования мировоззренческих основ тюркоязычных народов, в изучении этнополитических процессов в Средние века. Анализ данных в труде не только помогает глубже раскрыть некоторые неизвестные моменты истории, но и составляет ряд ведущих работ по отражению экономических, социальных, культурных и политических взаимосвязей между тюркскими народами. Сегодня для истории Казахстана важно всестороннее, тщательное изучение трудов средневековых авторов в источниковедческих и историографических аспектах. Наша главная цель- проанализировать данные историка Абу-л-гази, которые помогут раскрыть историю древних и средневековых народов Центральной Азии в произведении "Шеджере-и-таракиме", сравнить эти данные с трудами отечественных и зарубежных тюркологов. Ключевые слова: родословная, тюркские племена, огузы, туркмены, средневековые авторы, историография, источниковедение, произведение.