«Τσιγάρα με φίλτρο»

Στις αρχές της πρώτης δεκαετίας μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο εμφανίζεται στη διεθνή αγορά για πρώτη φορά ένα νέο καπνιστικό προϊόν, το τσιγάρο με φίλτρο, απόρροια μάλλον των ανησυχιών που διατυπώνονται έντονα από διάφορους φορείς υγείας αυτή την εποχή και αφορούν τις επιβλαβείς επιπτώσεις του καπνίσματος. Η διάδοσή του μεταπολεμικά φαίνεται πως αποτέλεσε το έναυσμα για τεχνολογικές αλλαγές στη βιομηχανία τσιγάρων. Οι μεγάλες αμερικανικές και ευρωπαϊκές βιομηχανίες τσιγάρων επιδόθηκαν σε μια νέα φάση εκσυγχρονισμού: ανανέωση του μηχανολογικού εξοπλισμού –με σημαντικότερη καινοτομία τις μηχανές παραγωγής τσιγάρων με φίλτρο– αλλά και υιοθέτηση νέων μεθόδων οργάνωσης της παραγωγής και της εργασίας στο σύνολό της. Οι τεχνολογικές εξελίξεις που παρατηρούνται στον κλάδο της βιομηχανίας τσιγάρων στην Ευρώπη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και το αυξημένο επιχειρηματικό ενδιαφέρον για την επιστημονική διαχείριση της εργασίας φαίνεται πως προκάλεσαν την αναβάθμιση του ρόλου των «ειδικών» που είχαν ως αντικείμενο μελέτης τις συνθήκες εργασίας, την υγιεινή και την ασφάλεια στους χώρους εργασίας. Η έννοια των μετρήσεων, των καταγραφών, των συστηματικών μελετών και ταξινομήσεων του εργατικού δυναμικού από τους «ειδικούς», όπως και το ζήτημα της πρόληψης για την υγιεινή και την ασφάλεια στην εργασία μέσα στους εργασιακούς χώρους, συνδέεται με το αίτημα για αύξηση της παραγωγικότητας και «επιστημονική οργάνωση της εργασίας». Στην Ελλάδα, οι μεγάλες βιομηχανίες τσιγάρων έχοντας γνώση των αλλαγών που συντελούνταν στον κλάδο σε διεθνές επίπεδο την ίδια περίοδο, επιδίωξαν να αναβαθμίσουν τον τεχνολογικό και τον μηχανολογικό τους εξοπλισμό. Προμηθεύτηκαν νέα μηχανήματα, με κυριότερα τις φιλτρομηχανές, προκειμένου να ανταποκριθούν στα νέα δεδομένα και στις νέες καπνιστικές συνήθειες που είχαν εμφανιστεί στην Ευρώπη λίγο νωρίτερα, με τη δημιουργία ενός τσιγάρου νέου τύπου: του τσιγάρου με φίλτρο. Παράλληλα, αναζήτησαν και αυτές μεθόδους επιστημονικής οργάνωσης της εργασίας προκειμένου να επιτευχθεί η αύξηση της παραγωγικότητας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο ρόλος και ο λόγος των «ειδικών» –μηχανικών, τεχνικών συμβούλων, συμβούλων επιχειρήσεων και ιατρών εργασίας– που είχαν ως αντικείμενο τους όρους, τις συνθήκες εργασίας, την υγιεινή και την ασφάλεια στους χώρους εργασίας, μοιάζει να αναβαθμίζεται. Στο ερευνητικό έργο προσεγγίσαμε, μέσα από μια συγκριτική οπτική μεταξύ των εργοστασίων τσιγάρων της Ελλάδας και των καπνοβιομηχανιών άλλων χωρών, το ζήτημα των επιπτώσεων που είχαν η εισαγωγή της νέας τεχνολογίας και οι οργανωτικές μεταβολές στη διαμόρφωση των επαγγελματικών ειδικοτήτων και στη συγκρότηση των κοινωνικών σχέσεων στον χώρο παραγωγής. Επίσης, μας απασχόλησε η διερεύνηση των στάσεων, των λόγων και των πρακτικών των «ειδικών», καθώς και των εργαζομένων και των επαγγελματικών σωματείων, γύρω από τα θέματα που θίχτηκαν παραπάνω.