Prussian territorial and settlement associations in the basin of the middle Łyna in the 13th century

Celem artykułu jest przedstawienie pruskich związków terytorialno-osadniczych w okresie przedkrzyżackim na obszarze środkowej Łyny, na terenie późniejszego Olsztyna. W pierwszej kolejności została omówiona literatura dotycząca charakteru i form pruskich związków terytorialnych. Następnie została podjęta próba identyfikacji i lokalizacji tych stosunków na ww. terytorium. Zidentyfikowano czternaście pruskich pól, tzw. lauksów (najmniejszych jednostek terytorialno-osadniczych). Pamięć o nich, w zasadzie również ich nazwy pochodzą z czasów pogańskich, były one wymienione w źródłach krzyżackich z okresu kolonizacji. Później zostały omówione i zidentyfikowane związki terytorialne niższego rzędu, które występują w źródłach pod nazwą „ziemi“ (łac. terra, territorium). Były to ziemie: Gudikus (w okolicach Stękin, Godek i Kajn), Gunelauken (w okolicach od Barczewka po Barczewo, od Odryt i Jedzbarka po Tuławki i Tęguty) oraz Berting (w okolicach m.in. Bartąga i Gągławek). Olsztyn najprawdopodobniej leżał w obrębie ziemi Berting. Uznano za słuszne stwierdzenie, że komornictwa z czasów krzyżackich były tworzone na ziemiach pruskich. Przykładem tego jest ziemia Berting oraz komornictwa olsztyńskie i barczewskie. Na podstawie „castrum Hirsberg” postawiono tezę, że przynajmniej na większych ziemiach znajdowały się mniejsze tereny, które odpowiadały okręgom grodowym. Na ogół każda ziemia posiadała własne centrum kultowe położone na pograniczu. Badany obszar należał do dwóch plemion – Berting i Gunelauken do Galindii (Olsztyn leżał więc w jej obrębie), a Gudikus najprawdopodobniej do Pogezanii. Niniejsze badania, ograniczone do niewielkiego obszaru, przyniosły obiecujące efekty, należałoby je kontynuować na pozostałym obszarze. Pozwolą one na dokładniejsze niż w dotychczasowej historiografii poznanie struktury i charakteru związków terytorialnych poszczególnych plemion pruskich, jak też częściowo ich sieci osadniczej przed podbojem krzyżackim.