ULUSLARARASI ALANDA ULUSAL AYNA: YAŞAYAN MİRASIN RAPORLANMASI

Abstract

Somut olmayan kültürel mirasın korunması sözleşmesinin 2003 yılında yürürlüğe girmesinin üzerinden neredeyse yirmi yıl geçmiştir. Bu süre içerisinde Sözleşme ile ilgili pek çok değişim ve dönüşüm yaşlanmış ve tartışma alanları açılmıştır. Sözleşmenin aktörleri işleyiş, uygulama ve geliştirme konusunda sürekli bilgi ve belge üretmektedirler. Bunun da ötesinde çözüm odaklı bir yaklaşımla bütünsel koruma stratejileri geliştirmektedirler. Bu alanlardan biri de Sözleşme’nin temel ilkelerinden biri olan devresel raporlama (periodical reporting) sistemleri ile ilgilidir. Sözleşmenin sağlıklı bir biçimde işlemesini sağlayan başat mekanizmalardan olan Hükümetlerarası Komite Taraf Devletlerin her altı yılda bir sundukları devresel raporları inceleyerek geri bildirimde bulunur. Bu bildirimler ülkelerin iç dinamiklerini gözden geçirmeleri için iyi bir fırsat yaratmaktadır. Aynı zamanda söz konusu devresel raporların tam olarak gerçeği yansıtıp yansıtmadığı gündeme getirilmekte ancak sistemin kontrol edilmesi her zaman mümkün olmamaktadır. Bu da Sözleşme’nin ulusal ve uluslararası alanda layıkıyla uygulanamadığını düşündürmektedir. Sıralanan sebeplerden ötürü Sözleşme bünyesinde çalışan aktörler Sözleşme’nin işleyişi ile ilgili değişiklikler yapmaktadırlar. Bu değişikliklerden biri de 2020 yılında uygulamaya sokulan devresel raporlama sistemidir. Bu nedenle makalede, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin işleyiş biçimini doğrudan etkileyen devresel raporlama sistemleri (periodical reporting) incelenmiştir. Öncelikle söz konusu raporlama sisteminin genel özellikleri irdelenmiş ardından Sözleşme yürürlüğe girdiğinden beri devresel raporlama sistemlerinin nasıl işlediği ve dönüştüğü ele alınmıştır. Bunun yanı sıra söz konusu değişim ve dönüşümün ulusal ve uluslararası alana nasıl yansıdığı da değerlendirilmiştir. Kurumsal ve insani kapasite, aktarım ve eğitim, envanter ve araştırma, politikalar, stratejiler, mevzuat, somut olmayan kültürel mirasın toplumdaki rolü ve yansıması, farkındalık arttırma, STK, grup ve birey katılımı ve uluslararası entegrasyon gibi Sekiz tematik alan ve yirmi altı gösterge etrafında şekillenen yeni raporlama sisteminin işleyişi hakkında bilgi verilmiştir. Yeni uygulanmaya başlanan devresel raporlama sisteminin eski sistemden farklarından biri de rapor teslimlerinin bölgesel olmasıdır. Yeni sisteme göre hazılanan ilk raporlar 2020 yılında Latin Amerika ve Karayipler tarafından teslim edilmiştir. Ardından 2021 Aralık Ayında içinde Türkiye’nin de bulunduğu Avrupa grubu raporlarını teslim etmiştir. Bölgesel olarak teslim edilen raporların uluslararası işbirlikleri açısından da verimli olması beklenmektedir. Tüm bunların ayrıntılı olarak tartışıldığı makalede ayrıca bu sistemin bütünsel koruma yaklaşımları ve Birleşmiş Milletlerin 2030 kalkınma hedefleriyle ilişkisi gündeme getirilmiştir.