About Chagatai Khan

Abstract

Kurucusu olduğu hanlığa ve hakimiyet sahasına dahil topraklarda bilahare gelişecek Doğu Türk lehçesine adını veren Çağatay, Cengiz Han’ın ikinci oğludur. Hayatı hakkında bilinenler büyük ölçüde Gizli Tarih, Cihângüşâ ve Câmiü’t-Tevârîh’teki kayıtlara dayanır. Bunlara bir ölçüde Cüzcânî’nin eserindeki kayıtlar da eklenebilir. Doğumuna ve yaşamının ilk yıllarına ait herhangi bir detaya sahip olmadığımız Çağatay, Batı seferinde Otrar ve Ürgenç muhasaralarında bulunmuş, kardeşi Ögedey’in veliahd seçilmesinde önemli bir rol oynamış, Cengiz devrinde imparatorluğun adli işlerinden sorumlu olduğu gibi babasının vefatından sonra da Cengiz Yasası’nın tavizsiz bir uygulayıcısı olmuştur. Sert ve otoriter mizacı ile tebaasının Cengiz Yasası’yla çelişen dini uygulamalarına müsamaha göstermeyişi onu müslüman muhitlere, biraz da haksız olarak, İslam düşmanı olarak tanıtır. Kardeşi Ögedey’in on üç yıllık saltanatı boyunca hem kağanın danışmanlığını yapmış hem de Mâverâünnehir’den Kaşgar’a kadar olan hanlık topraklarının idaresini üstlenmiştir. Bu süreç içinde herhangi bir askeri harekata katıldığı bilinmemektedir. Devrinde hanlık topraklarında gelişen en önemli dahili mesele, Mahmud Târâbî adlı meczub bir dervişin başını çektiği isyan hareketidir. İdare ettiği sahanın medeni kısımları kağanın memurları tarafından yönetildiğinden isyanın bastırılmasında Çağatay’ın dahli görülmez. Ögedey’in ölümünden sonra rahatsızlanan Çağatay’ın tedavisinde tabipler aciz kalır, 1241 yılında kardeşinin ardından o da vefat eder. Bu makale; Çağatay’ın askeri ve siyasi faaliyetini, Moğol tarihindeki yeri ve önemini aydınlatmayı amaçlar. Makalede ayrıca Çağatay’ın eş, çocuk ve torunlarının bilgisini içeren bir bölüm yer almaktadır.