Sự thích ứng của cư dân các khu tập thể cũ ở Hà Nội trong việc tham gia vào nền kinh tế thị trường giai đoạn đầu sau Đổi mới

Abstract

Nhà tập thể là một trong những “công thức nhào nặn lại ý thức xã hội”, như cách nói của học giả Nga Azarova (2001), trong thời kỳ xây dựng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc Việt Nam. Đến giai đoạn sau năm 1986, Đổi mới mang theo tinh thần của kinh tế thị trường vào khu tập thể, tạo thành một bức tranh với sự đan xen của nhiều mảng màu. Trong bối cảnh đó, đáng chú ý là những ràng buộc của các quan điểm trong quá khứ cũng như sự thiếu hụt các loại vốn đã làm giảm thiểu cơ hội của cư dân của các khu tập thể cũ trong việc tiếp cận nền kinh tế thị trường nhằm cải thiện cuộc sống. Tuy nhiên, tính năng động của một bộ phận cư dân ở các khu tập thể trong quá trình chuyển đổi đã giúp họ thích ứng với sức ép “đạo đức” của các quan điểm cũ để thỏa mãn được nhu cầu về đa dạng sinh kế. Bài viết tập trung phân tích sự thích ứng này của một bộ phận cư dân các khu tập thể cũ, những người chịu ảnh hưởng mạnh bởi thành phần xuất thân, nhằm hòa vào nền kinh tế thị trường theo cách riêng. Quá trình thích ứng ấy cũng cho thấy sự vận động về tư tưởng diễn ra trong các khu tập thể cũ - nơi một thời vốn được coi là biểu tượng của xã hội xã hội chủ nghĩa - trong giai đoạn chuyển đổi.